رسانه‌هاي ايران به جاي نقد سازنده دنبال انعکاس اخبارند

 در نشستي که با موضوع »نسبت رسانه و سياستگذاري عمومي« که با حضور جمعي از انديشه‌ورزان و فعالان رسانه‌اي به ميزباني خانه انديشه‌ورزان و با همکاري انديشکده حکمراني مشارکتي ايرانيان برگزار شد، راه‌ها و چالش‌هاي مشارکت رسانه‌ها در حکمراني مورد بررسي قرار گرفته و حاضران از زواياي مختلف، به ارائه نقطه نظرات خود پيرامون رسانه و سياستگذاري عمومي پرداختند.در ابتداي اين نشست ميلاد گودرزي ـ مدير انديشکده حکمراني مشارکتي ايرانيان ـ ضمن اشاره به فرآيند سياستگذاري عمومي و نقشي که رسانه‌ها در هر گام آن مي‌توانند ايفا کنند، گفت: در نسبت سياستگذاري و رسانه، مي‌توانيم به دو دسته کلي از کنشگران عرصه عمومي اشاره کنيم: اول، رسانه‌هاي مسئله‌محوري که فراتر از روزمرگي‌ها و صرف انتشار اخبار، به دنبال نقش‌آفريني در حل مسائل عمومي هستند و دوم، انديشه‌ورزان و سياستگذارانِ رسانه‌فهمي که براي رسانه و افکار عمومي شأن ويژه‌اي قائل بوده و از مشارکت آنها در حل مسائل عمومي بهره‌ مي‌گيرند.
او سپس از افراد حاضر در اين دورهمي خواست که نکات خود پيرامون نسبت رسانه و سياستگذاري را بيان کرده و ناظر به تجربه خود، درمورد راه‌هاي اثربخشي بيشتر کنش رسانه‌اي در حل مسائل عمومي صحبت کنند.
وجود شکاف ميان فضاي سياست‌گذاري و رسانه
نظري، مديرعامل خانه‌انديشه‌ورزان گفت: خانه انديشه‌ورزان مانند يک »خوان«، نقش پشتيباني از انديشکده‌ها را بر عهده داشته و هدف اصلي آن‌ افزايش بهره‌وري و اثرگذاري زيست‌بوم سياست‌پژوهي براي بهبود حکمراني و توسعه کشور است. در نسبت فضاي سياست‌گذاري و رسانه، يک شکاف و قطبيدگي وجود دارد؛ برخي انديشکده‌ها رسانه‌ها را پر از هياهوي خبري مي‌دانند و از آن‌ها دوري مي‌کنند، درحالي‌که برخي ديگر رسانه را ابزار سياست‌گذاري مي‌بينند. از سويي، برخي موضوعات سياست‌گذاري نيازمند دور ماندن از رسانه‌ها هستند تا از آسيب‌هاي احتمالي جلوگيري شود.
با توليد محتوا بايد وارد عرصه عمومي شد، اما نه محتواي زرد
خراطيان با بيان اين‌که انديشکده‌ها در دنيا سه دسته هستند، در ادامه توضيح داد: دسته اول مشاوره‌اي و دسته دوم آکادميک و دسته سوم ادووکيسي هستند که انديشکده ما از اين نوع است. در واقع ما پس از سال‌ها کار سياست‌پژوهي و توليد و اراده گزارش سياستي به مسئولين، به اين نتيجه رسيديم که بايد با توليد محتوا وارد عرصه عمومي شد، اما نه محتواي زرد. اين نوع انديشکده‌ها براي اثرگذاري در سياست‌گذاري‌هاي عمومي بايد در چهارراه آکادمي، رسانه، بيزينس و حکومتي فعاليت کنند. در اينجا رسانه به عنوان ابزاري مهم براي انتقال پيام و انديشه بايد به درستي در خدمت اين انديشکده‌ها قرار گيرد تا بتوانند تأثيرگذار باشند.
طرح صيانت، نمونه بارز ناکارآمدي سياست‌گذاري‌هاست
مرضيه ادهم، پژوهشگر حوزه فضاي مجازي گفت: در سياست‌گذاري رسانه‌اي ايران، بين نگاه حکومتي و تحولات جديد رسانه‌اي شکاف وجود دارد. در گذشته، رسانه‌ها به‌ويژه رسانه‌هاي رسمي، به‌عنوان ابزارهايي براي انتقال اطلاعات از بالا به پايين عمل مي‌کردند. اين رويکرد باعث شد که در مواجهه با اينترنت و رسانه‌هاي غيررسمي، نتوانند خود را وفق دهند. اينترنت و شبکه‌هاي اجتماعي با سرعت بالاي تحولات خود باعث شد که مردم به دنبال اطلاعات بيشتر از منابع غيررسمي باشند و بسياري از آن‌ها، به‌ويژه اينفلوئنسرها، در روند شکل‌گيري افکار عمومي نقش بسزايي پيدا کنند. متاسفانه در کنار اين تغييرات، سواد رسانه‌اي و تفکر انتقادي در جامعه رشد نکرد. يکي از نمونه‌هاي بارز ناکارآمدي سياست‌گذاري‌ها، طرح صيانت بود که هدفش کنترل فضاي مجازي بود. اين طرح نتواست با ويژگي‌هاي جديد فضاي ديجيتال همگام شود و بيشتر به‌جاي مواجهه با چالش‌هاي جديد، به دنبال محدود کردن رسانه‌ها و فضاي آزاد اينترنت بود.
رسانه‌ها ضعف دارند
علي سعد ـ قائم مقام خانه‌ انديشه‌ورزان ـ با اشاره به نقش انديشکده‌ها در توليد ايده‌هاي سياستي گفت: در بسياري از کشورها، انديشکده‌ها نقش مهمي در توليد، انتشار و اجراي ايده‌هاي سياستي دارند. اين انديشکده‌ها معمولاً به دو دسته تقسيم مي‌شوند: توليدکننده ايده‌هاي سياستي و انتشاردهنده اين ايده‌ها. در حالي که در ايران، انديشکده‌ها بيشتر به تفکر و ايده‌پردازي محدود هستند و از ظرفيت‌هاي رسانه‌اي براي پيشبرد اهداف خود استفاده نمي‌کنند. اين در حالي است که در ديگر کشورها، انديشکده‌ها معمولاً به کمک رسانه‌ها و با فشار افکار عمومي تلاش مي‌کنند تا ايده‌هاي خود را به مرحله اجرايي برسانند.
در جنگ‌ها، رسانه به اندازه‌ي جنگ‌افزارها مهم‌ است
حامد هاديان ـ خبرنگار بحران ـ با اشاره به نقش مهم رسانه‌ها در بحران‌ها گفت: در جنگ‌ها و درگيري‌هاي بين‌المللي، رسانه در کنار ابزارهاي نظامي به‌عنوان ابزاري مؤثر عمل مي‌کند. مشاهدات مستقيم من از جنگ‌هاي اخير نظير اوکراين، سوريه و... نشان مي‌دهد که علاوه بر تسليحات، کنترل افکار عمومي از طريق رسانه به‌ اندازه جنگ‌افزارها اهميت دارد. در برخي کشورها، رسانه به‌ عنوان يک ابزار قدرتمند با سياست‌گذاري شفاف به کار گرفته مي‌شود، اما در برخي ديگر، استفاده از آن غيررسمي و کنترل‌نشده است. نگاه غيرحرفه‌اي به رسانه، يکي از موانع اصلي در بهره‌گيري مؤثر از آن محسوب مي‌شود. در کشور ما بسياري از مديران رسانه‌اي، همانند الگوي سنتي سازمان‌هاي دولتي، رسانه را از بالا به پايين هدايت مي‌کنند و تصور مي‌کنند که مي‌توانند آن را به‌طور کامل کنترل کنند.
اغلب رسانه‌ها در بحران تحت فشار قرار مي‌گيرند و اطلاعات نادرستي را منتشر مي‌کنند
الهام عابديني، فعال رسانه‌اي و مجري تلويزيون با اشاره به مشکلات فضاي رسانه‌اي کشور گفت: رسانه‌هاي رسمي، به ويژه در مواقع بحران، اغلب تحت فشار قرار مي‌گيرند و اطلاعات نادرستي را منتشر مي‌کنند که بعدها تکذيب مي‌شود و اين اشتباهات باعث کاهش اعتماد مردم به رسانه‌ها مي‌شود. از سويي ديگر، تمرکز بيش از حد بر روي مباحثي که در فضاي مجازي مانند توييتر مطرح مي‌شوند، در حالي که بسياري از اين مسائل براي مردم عادي دغدغه اصلي نيستند، موجب شکاف ميان مردم و رسانه‌ها شده است. در برخي موارد دستگاه‌هاي حاکميتي به اشتباه تصور مي‌کنند که دغدغه‌هاي مطرح در فضاي مجازي نمايانگر نگراني‌هاي واقعي جامعه هستند، در حالي که اين مسائل ممکن است در سطح جامعه گستردگي نداشته باشند. شکاف بين فعالان رسانه‌اي و مردم عادي نيز به اين مشکلات دامن مي‌زند، زيرا بسياري از موضوعات و مشکلات روزمره مردم از ديد رسانه‌ها و حاکميت دور مي‌مانند.
.Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com