درياچه اروميه نبردي ناتمام ميان حيات و خشکي

درياچه اروميه، بزرگ‌ترين درياچه داخلي ايران و يکي از مهم‌ترين زيست‌بوم‌هاي آبي کشور، در دهه‌هاي اخير با چالش‌هاي جدي زيست‌محيطي مواجه شده است. مساحت اين درياچه در سال 1377 حدود شش هزار کيلومتر مربع بود که آن را در رديف بيست و پنجمين درياچه بزرگ دنيا از نظر مساحت قرار مي‌داد. اما تا سال 1401، 95 درصد از مساحت آن خشک شد.با اين حال، در ماه‌هاي اخير نشانه‌هايي از بهبود وضعيت درياچه مشاهده شده است. بر اساس گزارش شرکت آب منطقه‌اي آذربايجان غربي، در تاريخ 23 بهمن 1403 تراز سطح آب درياچه به 1270.15 متر رسيد و حجم آب موجود در آن به 1.24 ميليارد مترمکعب افزايش يافت. همچنين، وسعت درياچه با کمي بهبود نسبت به دو هفته قبل به 950 کيلومتر مربع رسيد.اين بهبودها نتيجه تلاش‌هاي مستمر براي احياي درياچه است، اما با وجود اين پيشرفت‌ها، درياچه اروميه همچنان نيازمند توجه و اقدامات پايدار براي احيا و حفظ اکوسيستم منحصر به فرد خود است. تداوم برنامه‌هاي مديريتي و مشارکت همگاني مي‌تواند به بازگشت کامل اين ميراث طبيعي کمک کند.
هيچ گزينه‌اي جز احيا وجود ندارد
محمدحسين حسن‌زاده، مديرکل حفاظت محيط زيست آذربايجان شرقي درباره وضعيت درياچه اروميه، اظهار کرد: تراز کنوني اين درياچه به بيش از 1270 متر رسيده اما حجم آب موجود در آن تنها حدود يک ميليارد مترمکعب است. اين ميزان همچنان فاصله قابل‌توجهي با سطح استاندارد درياچه دارد و نشان‌دهنده ادامه بحران خشکي است و اقدامات فوري براي احياي درياچه، ضرورتي انکارناپذير است.وي با اشاره به اهميت حفظ اين درياچه تأکيد کرد: هيچ گزينه‌اي جز احيا وجود ندارد و براي بازگرداندن تراز آب به سطح مطلوب، بايد منابع مالي مورد نياز تأمين شود هيچ گزينه‌اي جز احيا وجود ندارد و براي بازگرداندن تراز آب به سطح مطلوب، بايد منابع مالي مورد نياز تأمين و پروژه‌هاي اصلاح الگوي کشت در مناطق اطراف، با سرعت بيشتري اجرا شود.مديرکل حفاظت محيط زيست آذربايجان شرقي همچنين يادآور شد: ستاد احياي درياچه اروميه از اوايل دهه 1390 مشغول به فعاليت بوده، اما به دلايل مختلف، اجراي برخي برنامه‌هاي آن با تأخير همراه شده است. با اين وجود، مطالعات علمي نشان مي‌دهد که احياي کامل درياچه امکان‌پذير است، مشروط بر آنکه مديريت منابع آبي و برنامه‌هاي احيايي به‌طور مستمر و هدفمند اجرا شوند.حسن‌زاده با اشاره به تأثيرات خشکي درياچه بر محيط‌زيست، اقتصاد، کشاورزي و معيشت مردم شمال‌غرب کشور خاطرنشان کرد: نجات اين اکوسيستم آبي، کليد دستيابي به توسعه پايدار در منطقه است که دولت چهاردهم با استفاده از ظرفيت‌هاي مديريتي در سطح ملي و استاني، به دنبال تدوين يک راهبرد جامع براي احياي درياچه اروميه است.
وي همچنين به اهميت پروژه انتقال آب از کاني‌سيب به درياچه اروميه اشاره کرد و گفت: اين طرح مي‌تواند 500 ميليون مترمکعب آب را به درياچه وارد کند، که گامي اساسي در مسير احيا خواهد بود.
حسن‌زاده تأکيد کرد: مديريت صحيح منابع آبي در حوضه آبريز درياچه، يک الزام حياتي است که نبايد اجازه گسترش اراضي کشاورزي جديد داده شود، بلکه بايد کشت‌هاي کم‌بازده و غيراقتصادي حذف شوند.وي بر لزوم استفاده از فناوري‌هاي نوين کشاورزي و افزايش بهره‌وري منابع آب تأکيد کرد تا ضمن کاهش مصرف، از فرسايش منابع آبي جلوگيري شود.مديرکل حفاظت محيط زيست آذربايجان شرقي ابراز اميدواري کرد: با اجراي دقيق و هماهنگ برنامه‌هاي احيا، درياچه اروميه دوباره جان بگيرد و شمال‌غرب ايران از مزاياي زيست‌محيطي، اقتصادي و اجتماعي آن بهره‌مند شود. با اين حال، تحقق اين هدف مستلزم همکاري دولت، مردم و نهادهاي علمي است تا از بروز دوباره بحران جلوگيري شود.
لزوم ايجاد ساختار جديد براي مديريت يکپارچه احياي حوضه درياچه اروميه
ابوالفضل مجنوني، عضو هيئت علمي گروه علوم و مهندسي آب نيز با بررسي آسيب‌هاي گذشته، ايجاد ساختار جديد براي دور جديد تلاش‌هاي مربوط به احياي حوضه آبريز درياچه اروميه را ضروري خواند و گفت: احياي درياچه اروميه يک مسئول تام الاختيار نياز دارد تا به طور خاص درگير اين موضوع بوده و با کارشناسان حوزه آب، هوا و محيط زيست استان‌هاي درگير به تبادل نظر مداوم بپردازد.مجنوني ضمن تشريح ساختار پيشنهادي، تشکيل کنسرسيوم شرکت آب منطقه‌اي حوضه درياچه اروميه با مديريت يکپارچه، تشکيل کارگروه علمي و آسيب‌شناسي (براي بازنگري پروژه‌هاي مصوب و ارائه برنامه علمي، اجرايي و زماني احيا)، اختصاص منابع مالي لازم با رديف بودجه بلند مدت از محل منابع ملي در هيئت دولت مصوب، اختصاص درصدي از ماليات‌هاي استان‌هاي آسيب‌پذير در حوضه درياچه اروميه به صندوق ملي و بين‌المللي احياي درياچه اختصاص درصدي از درآمد منابع معدني و صنعتي منطقه به صندوق احياي درياچه اروميه، اختصاص هرگونه درآمد از محل برداشت يا فروش منابع درياچه و فعاليت اقتصادي از درياچه اروميه به صندوق حمايت از احياي درياچه اروميه، اعطاي اختيارات کامل براي اعمال حاکميت بر روند اجراي پروژه‌هاي مصوب و تشکيل صندوق ملي و بين المللي حمايت مردمي احياي درياچه اروميه از جمله الزامات ايجاد ساختار جديد برشمرد.
سواحل شرقي درياچه اروميه در حال وداع با بارش‌هاي برف هستند
بهروز ساري صراف، عضو هيئت علمي دانشکده برنامه‌ريزي و علوم محيطي دانشگاه تبريز هم درباره دلايل فرار ابرها از آسمان استان‌هاي شمال‌غرب کشور و درياچه اروميه گفت: در روز جمعه 3 اسفند 1403 حرارت گرما در منطقه بيداد مي‌کرد، يک حفره گرم وجود دارد که به سبب آن برف مناطق پيرامون درياچه اروميه را از دست مي‌دهيم.ساري صراف با اشاره به اينکه ابرها چند کاره هستند و فقدان آنها گرمابخش زمين مي‌شود، افزود: براي افزايش دمايي که بايد معمولاً دو يا سه درجه باشد، گاهي به 23 درجه رسيده‌ايم که بسيار خطرناک بوده و در بازه 5 ساله شايد تا 29 روز سال طول موج گرما را تجربه کنيم.
وي با ذکر اين نکته که تبريز از يک شهر داراي نسيم‌هاي دل‌انگيز و به ياد ماندني به يک شهر گرمازده تبديل شده است، اضافه کرد: دليل آن، همان گودال يا حفره گرماست که متأسفانه در گسترش پوشش برفي شمال‌غرب ايران، آرام آرام سواحل‌شرقي درياچه اروميه در حال وداع با بارش‌هاي برف هستند.کارشناس آب و هواشناسي دانشگاه تبريز، انجام پروژه‌هايي در ارتباط با پايش کل هواي شمال‌غرب کشور با تاکيد بر آزمايشات ژئوفيزيک، اجراي کامل قانون هواي پاک و اجراي قانون افزايش تاب‌آوري و سازگاري با تغيير اقليم مصوب برنامه هفتم توسعه کشور، توسعه مزارع کشت جلبک و علوفه‌هاي مرتعي به صورت ديمي جهت تثبيت شرايط اکوسيستمي در سواحل درياچه اروميه به دليل افزايش پديده‌هاي حدي اقليمي، نياز به ارتقاي فناوري‌هاي نوين در مراکز پيش بيني هواشناسي با استفاده از هواپيماهاي شناسايي، دراپ سوند و … با هدف ارتقاي پيش‌بيني‌ها را از جمله پيشنهادات خود در اين خصوص اعلام کرد.
با استفاده از روش‌هاي نوين مي‌توان به کنترل اقليم منطقه پرداخت
ابراهيم صفري، عضو هيئت علمي دانشکده فيزيک دانشگاه تبريز درباره چگونگي ابرزايي با استفاده از ليزر به اظهارنظر پرداخت و راه‌اندازي سايت مطبوع سازي آب و هواي منطقه را پيشنهاد کرد.صفري با اشاره به بارورسازي ابرها و ايجاد بارش گفت: اين امر با استفاده از روش‌هاي شيميايي و روش‌هاي نوين امکان‌پذير است که با کنترل اقليم منطقه‌اي با استفاده از فناوري‌هاي نو به وقوع مي‌پيوندد.وي راه‌اندازي مرکز يا سايت مطبوع‌سازي شرايط جوي را مورد تاکيد قرار داد و افزود: ايجاد و راه‌اندازي اين سايت در مرکز استان آذربايجان‌شرقي جهت مطالعه، جمع‌آوري اطلاعات شامل منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي، پايش و بررسي معضلات آب و هوايي در آذربايجان‌شرقي و نهايتاً تصميم‌سازي و انجام برخي راهکارها جهت کاهش اينگونه معضلات از جمله راهکارهاي حوضه درياچه است.صفري تاکيد کرد: با حدود 4 يا 5 هزار ميليارد تومان اعتبار مي‌توان اينگونه اقدامات را انجام داد، کمااينکه اکنون نيز در کشورهايي مانند امارات، قطر و حتي ترکيه انجام شده است.
عواقب و خطرات انتشار نمک درياچه اروميه غيرقابل کتمان است
احمد فاخري‌فرد، استاد مديريت منابع آب دانشگاه تبريز نيز درباره عواقب و خطرات انتشار نمک درياچه اروميه توضيح داد و گفت: پس از آزمايشات نمک درياچه اروميه مشخص شد مقدار پراکندگي نمک بر روي شهر تبريز با فاصله 80 کيلومتري، در يک طوفان 36 کيلومتر بر ساعت، 244 کيلوگرم بر کيلومترمربع و در آذرشهر نيز با همين مشخصات آزمايشي، حدود 364 کيلوگرم بر کيلومترمربع نمک پخش خواهد شد.
فاخري فرد با اشاره به اينکه نمک‌هاي جمع‌آوري شده از گياهان حساس شوري تا گياهان شترخوار را در برگرفته و مورد آسيب قرار خواهد داد، افزود: آشکارسازي طوفان‌هاي گرد و غبار درياچه اروميه با استفاده از تصاوير ماهواره‌اي نشان مي‌دهد که مدل‌سازي و مسافت انتشار گرد و غبار نمکي برخاسته از بستر درياچه ضرورت پايش سنجش و تثبيت گرد و غبارهاي درياچه را به خوبي نشان مي‌دهد.
عضو هيئت علمي دانشکده مهندسي آب دانشگاه تبريز اضافه کرد: به عنوان نمونه، ذرات معلق برخاسته از بستر درياچه اروميه در روز 29 اکتبر 2017 در مدت 48 ساعت مي‌توانست به مسافت چند 100 کيلومتري آسيب جدي وارد کرده و علاوه بر مناطق پيراموني آن، حتي تا کشورهاي گرجستان و روسيه هم برسد!
توسعه کشاورزي اکولوژيک راه حل بهبود بستر درياچه اروميه است
محمد ابراهيم رمضاني، رئيس مرکز تحقيقات مديريت توسعه پايدار حوضه آبريز درياچه اروميه نيز به ضرورت ايجاد ساختار و سيستم مديريت يکپارچه توسعه پايدار حوضه آبريز درياچه اروميه پرداخت.رمضاني با اشاره بر ضرورت تغيير نگرش‌ها درباره درياچه اروميه گفت: چشم‌انداز نجات درياچه اروميه اين است که مديريت آن يکپارچه شود ،زيرا نبود مديريت پايدار سرزمين، فقدان برنامه مديريت محيط زيست، نبود سيستم مديريت يکپارچه، حکمراني مناسب و تأثير عوامل اقليمي در رفع اين موضوع دخيل هستند.
وي در بخش ديگري از اظهارات خود، چشم‌انداز کنوني درياچه اروميه را مورد تاکيد قرار داد و افزود: بايد همگان بدانند که احيا به عنوان يک الگوي موفق با مشارکت تمام ذي‌نفعان و بهبود شرايط عملياتي خواهد شد و بدون مشارکت اجتماعي نمي‌توان به اهداف از پيش تعيين شده دست يافت.رمضاني درباره چشم‌انداز محيط زيستي درياچه بر مبناي احياي اکوسيستم، حفظ تنوع زيستي و کاهش آلودگي‌هاي زيست محيطي پرداخت و اهداف کلان را در گرو احياي کامل حوضه آبريز، توسعه پايدار اقتصادي، ارتقاي مشارکت عمومي و حفظ منابع براي نسل‌هاي آينده دانست.اين کارشناس ارشد حوزه محيط زيست شمال‌غرب کشور تاکيد کرد: توسعه کشاورزي اکولوژيک راه حل بهبود بستر درياچه و پيرامون آن است و به طور حتم بايد در روستاها و جوامع محلي نيز کارهاي اساسي در اين خصوص انجام گيرد.درياچه اروميه، مانند ققنوسي است که در ميان انبوهي از مشکلات، بار ديگر جان مي‌گيرد. هرچند هنوز تا بازگشت شکوه گذشته‌اش راه درازي در پيش است، اما نشانه‌هاي بهبود، اثباتي بر اين حقيقت‌اند که با مديريت صحيح منابع، همکاري مردم و عزم جدي دولت، احياي اين ميراث طبيعي ممکن است.
به گزارش آراز آذربايجان به نقل از مهر،سرنوشت درياچه نه‌تنها آزموني براي سياست‌هاي زيست‌محيطي کشور، بلکه نمادي از تعامل ميان انسان و طبيعت است. اگر امروز براي حفاظت از آن تلاش کنيم، فردا آيندگان داستاني متفاوت از اروميه خواهند نوشت؛ داستاني نه از مرگ، بلکه از زندگي دوباره.