تکم گرداني آييني کهن که آمدن نوروز را در آذربايجان نويد مي دهد

تکم گرداني از آئين‌هاي منطقه‌اي و فرهنگي ترک زبانان استان‌هاي آذربايجان غربي، شرقي، اردبيل است و ما بين دو چهارشنبه آخر سال و به استناد روايات محلي حتي پس از لحظه تحويل سال توسط تکم خوانان اجرا مي‌شود.
آئين تکم گرداني در گذشته در مناطق مختلف آذربايجان غربي و در روزهاي پاياني فصل زمستان و آستانه فرا رسيدن فصل بهار اجرا مي‌شد به طوري که مردم تکم چي را سمبل رسيدن بهار مي‌دانستند.
آئين تکم خواني در حال حاضر در برخي از مناطق روستايي آذربايجان غربي اجرا مي‌شود اما با گسترش شهرنشيني و صنعتي شدن زندگي شهري به تدريج رو به افول نهاده و در حال فراموشي است.
چند روزي مانده به عيد، تکم چي به طور نمادين، تکم، بز ساخته شده از قطعات چوب را در کوچه‌هاي روستاها و شهرها مي‌چرخاند و در حالي که اشعاري به زبان ترکي و با صداي دلنشين مي‌خواند نويد آمدن عيد را مي‌داد و پاداش خود را از مردم مي‌گرفت.
آئين تکم گرداني در مناطق مختلف آذربايجان غربي بين دو چهارشنبه پاياني سال يعني کول و گول چرشنبه اجرا مي‌شود. تکم گرداني با آداب و رسوم مردم آذربايجان عجين شده و اين رسم فراموش شده، در دهه‌هاي گذشته با نزديک شدن عيد نوروز اجرا مي‌شد به طوري که مردم به انتظار تکم چي نشسته و انتظار داشتند که تکم چي، سمبل نشاط بهاري آنها را براي استقبال از بهار آماده کند.
سنت‌هاي کهن که ريشه در فرهنگ دارد
تکم عروسکي بود به شکل بز که بر سر چوب گردي سوار مي‌شد. اين بز روي يک صفحه چهارگوش يا گرد که سوراخي در وسط داشت قرارمي گرفت که چوب پايه آن از سوراخ وسط صفحه مي‌گذشت، تکم چي چوب را بدست مي‌گرفت و تکم را روي صفحه چوبي به حرکت در آورده و متناسب با حرکات آن اشعاري را به آواز مي‌خواند، سر و صداي زنگوله‌ها و خوردن تکم بر صفحه چوبي نوعي ريتم و آهنگ براي آواز تکم چي بوجود مي‌آورد.
تکم چي ها معمولاً "دو نفر از اقشار پايين جامعه بودند که به طور نمادين بزي را از قطعات چوبي ساخته و به اتفاق وارد روستا شده، روستاييان و کودکان دنبال آنها به راه مي‌افتادند و به اتفاق کوچه به کوچه و منزل به منزل روستا را مي‌گشتند. بز چوبين را مي‌رقصاندند و صاحب خانه آذوقه‌اي به آنها مي‌داد.
بر اساس پژوهش‌هاي انجام يافته زمان دقيق اجراي اين رسم معلوم نگرديده ولي با توجه به نزديکي اجراي آن به ايام نوروز (اسفند) مي‌توان گفت که اجراي آن بي مناسبت با فرا رسيدن ايام خجسته نوروز نبوده است چه بسا که اين رسم در حوزه‌هاي فرهنگي آذربايجان شرقي و استان اردبيل نيز به لحاظ فرا رسيدن نوروز برگزار مي شده است. اشعاري که تکم چي هاي حوزه ياد شده در اين ارتباط مي‌خواندند نيز مي‌تواند مويد همين مطلب باشد.
بهار آمد بهار آمد خوش آمد علي با ذوالفقار آمد خوش آمد
سيزين بو تازه ايليز موبارک آيوز ايليز هفته ز گونوز موبارک
آئين تکم خواني که از جامعه روستايي و کشاورزي خطه آذربايجان سرچشمه گرفته، متأسفانه با پيشرفت علم و تکنولوژي، صنعتي شدن و گسترش شهرنشيني و در نهايت به علت فراهم نبودن بستر ارائه آن عقب نشيني کرده و در حال فراموشي است.
بو تکه آختا تکه / بويونوندا وار نوختا تکه / گاه قول اولار ساتئلار / گاهدا چئخار تاختاتکه
اين بز نر، بز نر آخته است / طنابي بر گردنش بسته شده است / گاه غلام و برده مي‌شود و به فروش مي‌رسد / و گاه پادشاه مي‌شود و بر تخت سلطنت تکيه مي‌دهد.
ناب جبرئيل نامه گتوردي / گتور جگين پيمبره يتوردي / مبارک قوللارين گويه گوتوردي / سيزون بوتازه بايراموز مبارک / آيوز، ايلوز، هفتوز، گونوز مبارک
جناب جبرائيل نامه آورد / به محض آوردن به پيامبر رسانيد / پيغمبر هم دست‌هايش را بر آسمان برداشت که / اين عيد تازه تان مبارک باشد / ماهتان، سالتان، هفته تان، روزتان مبارک باد
اميرالمومنين تخته چخاجاق / يزيدون بوينونا نوخدا وراجاق / شيرين شربت سو يرينه آخاجاق / سيزون بوتازه بايراموز مبارک / آيوز، ايلوز، هفتوز، گونوز مبارک
حضرت اميرالمومنين، به تخت ولايت خواهد نشست / و برگردن يزيد افسار خواهد بست / و به جاي آب در رودها شربت‌هاي شيرين جاري خواهد شد / اين عيد تازه تان مبارک باشد / ماهتان، سالتان، هفته تان، روزتان مبارک باد.
تکم چي ها پيک‌هاي شادي آفرين نوروز در آذربايجان غربي
تکم گرداني يکي از آئين‌هاي کهن منطقه آذربايجان به شمار مي‌رود و نشان دهنده استقبال مردم منطقه به خصوص اروميه از بهار و نوروز بوده اما در سال‌هاي اخير اين آئين کمرنگ شده است.
آئين‌هاي کهن به يادگار مانده از اجاد و گذشتگان هر کدام داراي بار مفهومي، تربيتي و معنوي بالايي است که بايد با صيانت از آن زمينه انتقال به نسل آينده فراهم شود.
در اين آئين در منطقه آذربايجان به خصوص در حوزه آذربايجان غربي به طور نمادين بزي را از قطعات چوبي ساخته و پوست بزغاله را هم بر روي آن کشيده و دو شاخ نيز بر سرش تعبيه مي‌کردند روز موعود، تکم چي به اتفاق همراه خود (توبره کش) وارد روستا شده و از يک سوي ده شروع به اجراي مراسم مي‌کردند، روستاييان و بچه‌ها دنبال ايشان به راه مي‌افتادند و به اتفاق کوچه به کوچه و منزل به منزل روستا را مي‌گشتند.
تکم چي ها با خواندن اين اشعار به نوبت مقابل تک تک منازل مي‌ايستادند و کد بانوي منزل در را بر روي آنها گشوده و طبق رسم معمول مقداري قند، چاي، بلغور، نان، روغن يا مبلغي پول و.. به ايشان داده و راهي شأن مي‌کرد. نهايتاً مواد جمع آوري شده را بين خود تقسيم کرده و به اين ترتيب رسم با نزديک شدن به ايام نوروز (اسفندماه) و اجراي آن به منظور زايش دوباره طبيعت، برکت آوري و در نهايت جمع آوري آذوقه توسط اين اشخاص براي ادامه زندگي در روزهاي آينده سال بي ارتباط نباشد.
به گزارش آراز آذربايجان به نقل از مهر،آئين تکم گرداني با ارزش گذاري مجدد، بازشناسي و کاربردي کردن آن قابل احيا و گسترش است، اما لازمه تحقق اين مهم آن است که مسئولين فرهنگي کشور، احيا آن را براي خود وظيفه دانسته و از فراموشي آن جلوگيري کنند تا فقط در روزهاي نوروز به فکر احيا و استفاده از اين آئين نباشيم و باور کنيم که اين عروسک شادي بخش مي‌تواند همراه با شادي‌ها و غصه‌هايمان و با تفکراتمان نسبت به جامعه همراه شده و ما را ياري کند.
در آستانه بهار طبيعت حضور تکم چي ها در محله‌ها و روستاهاي منطقه آذربايجان از جمله شهرستان اروميه خبر از آمدن عيد نوروز مي‌دهند و تکم چي ها پيک‌هاي شادي آفرين اين جشن ملي مي‌شوند.