چرا سرمايه گذاران از ورود به پروژه‌هاي ريلي فرار مي کنند

ابتداي سال 1404 رهبر معظم انقلاب، در پيام تبريک نوروزي که به‌رسم سال‌هاي گذشته با شعارهاي اقتصادي مزين مي‌فرمودند؛ سال جديد را به نام »سرمايه‌گذاري براي توليد« نام‌گذاري کردند، و ازآنجاکه لازمه رشد اقتصادي وجود زير ساخت‌هاي ارتباطي و حمل‌ونقل است و دولت چهاردهم نيز يکي از اولويت‌هاي خود را توسعه کريدورهاي شمالي - جنوبي و شرقي - غربي اعلام کرده است، در همين زمينه و براي بررسي بيشتر در خصوص مشکلات سرمايه‌گذاري در راه‌آهن گفت‌وگويي داشتم با عباس قربانعلي بيک کارشناس ارشد حمل‌ونقل ريلي و معاون سابق برنامه‌ريزي و امور بين‌الملل راه‌آهن که در رابطه با اين موضوع اظهار کرد؛ يکي از دلايل عدم سرمايه‌گذاري در پروژه‌هاي ريلي اين است که در حال حاضر حمل‌ونقل ريلي بازده خوبي ندارد، و اين عدم بازدهي دليل به اين دليل نيست که حمل‌ونقل ريلي بازدهي ندارد، بلکه به اين دليل است که ما از الگوهاي سرمايه‌گذاري قديمي استفاده مي‌کنيم.
الگوهاي سرمايه‌گذاري در راه‌آهن قديمي است
اين کارشناس ارشد حمل‌ونقل ريلي با اشاره به الگوهاي قديمي سرمايه‌گذاري در راه‌آهن گفت: در واقع الگوهاي سرمايه‌گذاري در طرح‌هاي ريلي نسبتاً قديمي هستند و بر روي اين الگوها کار پژوهشي و تحقيقاتي براي پيدا کردن نقاط بهينه براي جلب سرمايه‌گذار انجام نشده است و در نتيجه خيلي از بازده خوبي براي جلب سرمايه‌گذاران برخوردار نيست.
زمان‌بر بودن پروژه‌هاي ريلي / نبود تجربه لازم
معاون اسبق برنامه‌ريزي و امور بين‌الملل راه‌آهن در ادامه با اشاره به زمان‌بر بودن پروژه‌هاي ريلي در کشور اضافه کرد؛ يکي از مشکلاتي که تبديل به مانعي بر سر راه سرمايه‌گذاري در راه‌آهن شده است طولاني‌بودن پروژه‌هاي ريلي است، کلاً احداث پروژه‌هاي ريلي بسيار زمان‌بر هستند، و بايد گفت که ما تجربه سرمايه‌گذاري در زير ساخت به معناي شبکه را نداريم، اولين تجربه ما در اين زمينه هم که حدود ده سال پيش آغاز شده است، مربوط به راه‌آهن کرمان به سيرجان است که آن هم هنوز به نتيجه نرسيده است.
او توضيح داد: وقتي که ده سال يک پروژه زمان مي‌برد تا به مرحله امضا قرارداد برسد به اين معني است که اگر بازده طرح توجيه اقتصادي هم داشته باشد و سرمايه‌گذاري اعلام آمادگي کند که در اين طرح سرمايه‌گذاري کند، باوجود اين زمان طولاني که ما براي اين پروژه در نظر مي‌گيريم ممکن است طرح مدنظر بازده لازم را در اين مدت از دست بدهد و با اين روند ما هستيم که عدم جذابيت در سرمايه‌گذاري در طرح‌هاي ريلي را بيشتر مي‌کنيم.
نقد شوندگي پايين
کارشناس ارشد حمل‌ونقل ريلي در ادامه با اشاره به موضوع نقد شوندگي در طرح‌هاي ريلي توضيح داد: اگر يک سرمايه‌گذار بخواهد بنا به دلايل و يا مشکلاتي از اجراي پروژه خارج شود، بسيار سخت مي‌تواند سرمايه خود را نقد کند و از اجراي پروژه خارج شود و در واقع سرمايه‌گذار هيچ اطميناني ندارد که در مواقع اضطرار بتواند سرمايه خود را با انتقال به شخص ديگري نقد کند و از پروژه خارج شود.
قوانين و دستورالعمل‌ها مناسب سرمايه‌گذاري ريلي نيستند
قربانعلي بيک با اشاره به دستورالعمل سرمايه‌گذاري سازمان برنامه‌وبودجه گفت: ما قوانين و دستورالعمل‌هاي که داريم براي بخش ريلي مناسب نيستند؛ مثلاً در سازمان برنامه‌وبودجه دستورالعملي براي سرمايه‌گذاري وجود دارد با عنوان BOT که اين دستورالعمل براي سرمايه‌گذاري‌هاي ريلي انطباق داده نشده، اين مشکل در بخش حمل‌ونقل جاده‌اي هم وجود دارد؛ لذا سرمايه‌گذاراني که به اين بخش‌ها مراجعه مي‌کنند با مشکلات عديده‌اي مواجه مي‌شوند.
قوانين گمرکي و ترخيص کالا
معاون اسبق برنامه‌ريزي و امور بين‌الملل راه‌آهن با اشاره به فرايند طولاني ترخيص کالا از بنادر و گمرکات عنوان کرد؛ ما در بخش ترخيص کالا از گمرکات و بنادر هم به‌خاطر طولاني‌بودن مراحل ترخيص کالا دچار مشکل هستيم، مثلاً زمان توقف کالا در برخي از گمرکات را بين شش روز تا شصت روز عنوان مي‌کنند که اين زمان زيادي است متوسط اين عدد در برخي از بنادر ما حدود يک ماه است درصورتي‌که در بنادر شلوغ دنيا اين عدد حدود هفت روز است.
وي تأکيد کرد: واردکننده‌اي بخواهد کالايي را با استفاده از مسيرهاي ريلي ما انتقال دهد، ولي در گمرکات معطل بماند و در سر راهش سنگ‌اندازي بشود، هزينه‌ها بالا مي‌رود و به طور طبيعي انگيزه سرمايه‌گذاران کم مي‌شود ما بايد براي اينکه سرمايه‌گذاران تشويق به استفاده از مسيرهاي ريلي ما بشوند براي آنها معافيت‌هاي مالياتي و گمرکي ويژه‌اي در نظر بگيريم و با تسهيل در اين امور باعث تشويق اين افراد بشويم.
پروژه‌ها را به‌قدري بزرگ مي‌کنند که سرمايه‌گذار فرار مي‌کند
کارشناس ارشد حمل‌ونقل ريلي با بيان برخي مراحل در تعريف پروژه‌ها که باعث پرهزينه شدن و بزرگ‌شدن طرح‌هاي ريلي مي‌شود ادامه داد: متأسفانه ما در تعريف پروژه‌ها ريلي بي‌دليل اقدام به بزرگ کردن و حجيم کردن پروژه‌ها مي‌کنيم به شکلي که در برخي از موارد هزينه طرح به ميزاني زياد مي‌شود که موجب فرار سرمايه‌گذاران در اين گونه طرح‌ها مي‌شود.
او توضيح داد: براي مثال در اجراي يک طرح ما بايد در نظر بگيريم که کدام بلاک در يک مسير جز گلوگاه‌ها به‌حساب مي‌آيد و نياز به ارتقا يا تقويت دارد درحالي‌که اين کار را انجام نمي‌دهيم و بي‌دليل اقدام به ارتقا تمام بلاک‌هاي موجود بر سر راه يک مسير ريلي مي‌کنيم که اين باعث بالا رفتن هزينه‌ها و بزرگ‌شدن پروژه مي‌شود.
استفاده از تجربيات موفق دنيا در سرمايه‌گذاري
قربانعلي بيک در ادامه با طرح استفاده از تجربيات موفق دنيا گفت: ما بايد از تجربيات ريلي موفق دنيا استفاده کنيم؛ مثلاً در آمريکا حدود 160 سال پيش با واگذاري زمين در ازاي کشيدن خط‌آهن شرق به غرب آمريکا را به هم متصل کردند که زمينه‌ساز پيشرفت‌هاي بعدي آمريکا شد، اين شيوه تجربه موفقي است که در کشور ما به‌ويژه جواب خواهد داد، ما بايد ببينيم چه فرصت‌هاي در منطقه‌اي که مي‌خواهيم خط‌آهن را بکشيم وجود دارد و با استفاده از آن فرصت‌ها و پيشنهاد طرح‌هاي مناسب باعث جذب سرمايه در طرح‌هاي ريلي بشويم.
توسعه مبتني بر ترانزيت حمل‌ونقل
اين کارشناس حمل‌ونقل ريلي در ادامه با مطرح‌کردن موضوع توسعه مبتني بر حمل‌ونقل (TOD) عنوان کرد: در اين روش بين راه‌آهن، وزارت مسکن و شهرسازي، شرکت شهرک‌هاي صنعتي و برخي ارگان‌ها و سازمان‌هاي ديگر بايد هماهنگي و تعاملي به وجود بيايد و بر سر مسير حمل‌ونقل ريلي اين امکانات ايجاد شود کاري که در دهه‌هاي گذشته در برخي کشورها انجام شده، مثل آمريکا که بر سر راه مسير راه‌آهن اقدام به ايجاد و ساخت شهرها مي‌کردند که اين مسئله در شرايط فعلي مي‌تواند به ما کمک کند.وي براي توضيح بيشتر گفت: در شرايط فعلي که در کشور ما با مشکلات زمين براي ساخت شهرها و ساخت شهرک‌هاي مسکوني مواجه هستيم، مي‌شود در کنار خطوط راه‌آهن اقدام به ساخت شهرک‌هاي جديد مسکوني کرد که اين روش مي‌تواند کمک خوبي براي توزيع جمعيت در نقاط مختلف باشد و بخشي از هزينه‌ها را پوشش بدهد.
تجربه فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي
وي با مثال‌زدن فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي در ژاپن که در ايستگاه‌هاي اصلي قطار ايجاد شده‌اند گفت: در ژاپن فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي وجود دارد که در ايستگاه‌هاي بزرگ قطار ساخته شده‌اند و باعث تشويق مردم به استفاده از مسيرهاي ريلي مي‌شوند و با افزايش تمايل مردم به استفاده از قطار به عبارتي مشتري بيشتري از مسيرهاي ريلي استفاده مي‌کنند و با بيشتر شدن استفاده‌کنندگان از قطار هزينه بهره‌برداري پايين مي‌آيد و در ژاپن ده درصد درآمدشان از اين بخش غيرعملياتي است و اين بخش از درآمد از بخش ريلي نيست و سودآوري از طريق فروشگاه‌هاي است که در برخي از ايستگاه‌ها ساخته شده است.
استفاده حداکثري از ظرفيت‌هاي شبکه ريلي
معاون سابق برنامه‌ريزي و امور بين‌الملل راه‌آهن با بيان اين موضوع که از ظرفيت‌هاي شبکه ريلي به طور کامل استفاده نمي‌شود گفت: متأسفانه يکي از عواملي که باعث افزايش هزينه‌هاي حمل‌ونقل ريلي و کاهش ميزان سودآوري شده است، عدم استفاده حداکثري از ظرفيت‌هاي شبکه ريلي است که باعث بالا رفتن هزينه‌هاي بهره‌برداري از خطوط ريلي شده است.
وي ادامه داد: براي کاهش هزينه‌ها ما بايد ببينيم ديگر کشورها براي کاهش هزينه‌هاي ريلي و افزايش بهره‌وري، چه کارهاي را انجام داده‌اند ما هم از اين تجربيات استفاده کنيم.
بهره‌وري حلقه گمشده جذب سرمايه گذار
اين کارشناس حمل‌ونقل ريلي اضافه کرد: در حدود سي‌سال پيش به اذعان کارشناسان، راه‌آهن جمهوري اسلامي ايران در بهره‌وري در جايگاه اول کشور بود، ولي امروزه متأسفانه اين چنين نيست، هم‌زمان با خصوصي‌سازي‌ها بود که مسئله بهره‌وري به فراموشي سپرده شد.
وي توضيح داد: در بخشش‌هاي مختلف ما نياز داريم بر روي بهره‌وري کار کنيم مثلاً در بخش واگن باري ما با وجود اينکه تعداد بالايي واگن حمل بار داريم ولي به دليل اينکه بهره‌برداري بهينه از ناوگان نداريم بهروه‌ري ما در دنيا کمتر از يک سوم و حدود يک دوازدهم بهترين‌هاي دنيا است.
او ادامه داد: در واقع در کشورهاي موفق در حمل بار کاري که ما با دوازده واگن انجام مي‌دهيم را با يک واگن انجام مي‌دهند، در بخش لوکوموتيو هم بهره‌وري پاييني داريم ولي نسبت به واگن حمل بار وضعيت بهتري داريم و در دنيا تقريباً رتبه بهره‌وري ما يک دوم و در بين بهترين‌هاي دنيا يک دهم است، در بخش واگن مسافري هم جايگاه بهره‌وري ما يک پنجم بهترين‌هاي دنيا مي‌باشد.
اين کارشناس اضافه کرد: يکي از دلايل اينکه سرمايه گذاران جلب راه‌آهن نمي‌شوند متأسفانه بهره‌وري پايين در اين بخش‌هاست که باعث کاهش بهره اقتصادي در راه‌آهن شده است، ما بايد با افزايش بهره‌وري اين مشکل را بهبود دهيم مخصوصاً در بخش لوکوموتيو که بسيار اهميت دارد و بايد اضافه کنم در بخش لوکوموتيو هم به علت تحريم مشکلات زيادي داريم که به بهانه استفاده دو گانه از موتور لوکوموتيو فروش آن را به ما ممنوع کرده‌اند که يکي از گلو گاه‌هاي ما لوکوموتيو است.
ورود شرکت‌ها به بورس باعث شفاف‌شدن عملکرد شرکت‌ها مي‌شود
او در ادامه گفت‌وگو با اشاره به نياز به شفافيت براي جذب سرمايه‌گذار گفت: براي جذب سرمايه‌گذاري نياز به شفافيت داريم تا سرمايه‌گذاران با اطمينان بيشتري اقدام به سرمايه‌گذاري کنند، اين مسئله در مورد برخي از شرکت‌ها زير مجموعه راه‌آهن با ورود به بورس امکان‌پذير است؛ زيرا با ورود به بورس بايد طبق قوانين بورس عمل کنند و با شفافيت در صورت‌هاي مالي و عملکرد شفاف شرکت‌ها سرمايه‌گذاران بيشتر ترغيب به ورود به اين بازار مي‌شوند.
طبقه‌بندي براي کاهش زمان و هزينه
قربانعلي بيک با اشاره به طبقه‌بندي خطوط بر اساس نوع استفاده از آنها از نظر حمل مسافر يا بار افزود: ما از پيش از انقلاب در طبقه‌بندي خطوط فقط از يک نوع طبقه‌بندي (کلاس) استفاده مي‌کرديم و تمام خطوط را با عنوان سرعت ??? مسافري و ??? باري طبقه‌بندي مي‌کرديم و اين در حالي است که در کشورهاي مختلف دنيا از طبقه‌بندي هاي متعددي استفاده مي‌کنند، مثلاً در آمريکا از نه طبقه بندي مختلف در خطوط راه‌آهن بسته به عملکرد آنها و ميزان حمل بار و مسافر استفاده مي‌شود که باعث کاهش هزينه‌ها تمام شده است.
وي اضافه کرد: مثلاً خطوطي که در بندر شهيد رجايي با اين حجم سنگين نقل انتقال بار، قرار نيست با يک بندري که در روز فرضاً با يک‌دهم اين نقل انتقال کار مي‌کند خطوط ريلي يکساني را داشته باشد که توجه‌نکردن به اين نکته خود باعث افزايش هزينه‌ها و زمان در احداث و بهره‌برداري شده است.
آئين‌نامه گذرگاه‌ها محدوديتي خود ساخته که باعث افزايش هزينه‌ها شده است
اين کارشناس حمل‌ونقل ريلي با اشاره به آئين‌نامه گذرگاه‌ها که به‌موجب آن راه‌آهن موظف است در برخي از موارد براي نقاط اتصال جاده و ريل خط‌آهن زير گذر يا پل احداث کند، گفت: در آئين‌نامه گذرگاه‌ها که اتفاقاً خود راه‌آهن در ايجاد آن مقصر بوده که امروزه باعث افزايش هزينه‌ها شده، آمده است در هر مکاني که راه‌آهن دوخطه است بايد تقاطع به‌صورت غير هم‌سطح ايجاد شود که اين امر باعث افزايش هزينه احداث خطوط ريلي است درصورتي‌که در بسياري از کشورهاي دنيا اين‌طور نيست.
قربانعلي بيک اضافه کرد: در کشورهاي اروپايي و حتي کشوري مثل ژاپن با سطح خطوط ريلي زيادي که دارند هم اين چنين قانوني را ندارند و در جاده‌هاي روستايي تقاطع خط‌آهن و جاده به‌صورت غير هم‌سطح احداث نمي‌شود درحالي‌که در ايران به‌خاطر اين قانون بخشي از هزينه‌ها غيرضروري به راه‌آهن تحميل مي‌شود.
در ادامه اين کارشناس با مطرح کردن راه حل هاي براي جذب سرمايه‌گذار گفت: نياز اول ما افزايش بهره‌وري است که با اين کار هزينه‌ها کاهش پيدا مي‌کند و با افزايش سود سرمايه گذاري باعث جلب سرمايه گذاري در اين بخش مي‌شويم.وي ادامه داد: گسترش راه‌آهن برقي در ايران بسيار اندک است، ما در کشور حدود صد و هشتاد کيلومتر از خطوط راه‌آهن را برقي کرده‌ايم که تقريباً دو درصد از کل اين خطوط مي‌باشد در حالي که مثلاً در روسيه حدود پنجاه درصد از خطوطش را برقي کرده و سهم خطوط برقي در اين کشور بسيار بالا است.قربانعلي بيک اضافه کرد: در بخش تأمين موتور لوکوموتيوهاي ديزلي همان طور که گفته شد مشکلات زيادي داريم و اين در حالي است که براي تأمين موتور لوکوموتيوهاي برقي مشکلات کمتري داريم و يکي از راه‌هاي کم اثر کردن تحريم در راه‌آهن برقي کردن راه‌آهن است که اين بخش را بايد دولت به جديت پيگيري و سرمايه‌گذاري کند.
به گزارش آراز آذربايجان به نقل از مهر،وي در پايان خاطر نشان کرد: با اين کار برخي موانع براي جذب سرمايه گذار بخش خصوصي مرتفع مي‌شود و راه براي سرمايه گذاري در بخش زير ساختهاي راه‌آهن باز مي‌شود، نکته آخر هم اينکه با توجه به وجود زمين‌هاي زيادي که در اختيار دولت است دولت مي‌تواند با استفاده از اين فرصت اقدام به جلب سرمايه گذار کند مانند کاري که 160 سال پيش در آمريکا انجام شد و امروزه تجربه موفق اين کار در پيش روي ما است.
Arazazarbaijan.aghtesadi@gmail.com