ردپاي ايرانيان در عتبات وقتي هنر ايمان و هويت تلفيق مي‌شوند

بازسازي عتبات عاليات تنها يک پروژه عمراني نيست؛ بلکه تلاشي تمدني براي احياي پيوند ميان ايمان، هنر و هويت است. هر بار که سخن از توسعه حرم‌هاي مطهر در نجف، کربلا يا کاظمين به ميان مي‌آيد، در پسِ خشت‌ها و کاشي‌ها، روحي جاري است که از دل تاريخ هنر ايراني برمي‌خيزد.
ايران در سنت خود، هنر را نه ابزار تزئين، بلکه زباني براي معنا دانسته است. از کاشي‌کاري فيروزه‌اي مساجد تا نقوش اسليمي قرآن‌نگار، همواره هدف، تجلي زيبايي الهي بوده است. همين نگاه وقتي در خدمت بازسازي اماکن مقدس قرار مي‌گيرد، پروژه‌اي را از سطح معماري به سطحي معنوي و فرهنگي ارتقا مي‌دهد.
ستاد بازسازي عتبات عاليات طي سال‌هاي اخير، بستري فراهم کرده تا هنرمندان ايراني بار ديگر در مسير امتداد اين سنت حرکت کنند؛ مسيري که در آن زيبايي و ايمان به جاي آنکه در تقابل باشند، در هم تنيده مي‌شوند. در اين ميان، عراق به ميدان گفت‌وگويي فرهنگي ميان دو ملت تبديل گشته است؛ گفت‌وگويي که ريشه در عشق مشترک به اهل‌بيت (ع) دارد.
بازسازي عتبات، عرصه‌اي است که در آن مي‌توان تداوم ميراث هنر ايراني را در قالبي بين‌المللي مشاهده کرد. هنرمندان ايراني که از سنت‌هاي اصفهان، کاشان، يزد و شيراز مي‌آيند، اکنون در نجف و کربلا حضور دارند، اما آنچه منتقل مي‌کنند تنها طرح و نقش نيست، بلکه فلسفه‌اي از زيبايي‌شناسي ديني است.
در اين ميان، مردم عراق نيز نه‌تنها به‌عنوان مخاطبان يا ميزبانان، بلکه به‌عنوان شرکاي فرهنگي در اين فرايند حضور دارند. آن‌ها در هنر ايراني، نوعي تلفيق از ايمان و زيبايي مي‌بينند که با روح مذهبي و ذوق شرقي‌شان هماهنگ است؛ در چنين فضايي، نقش هنرمند ايراني نه‌تنها در ساخت، بلکه در بازآفريني معناست. او با صبر و تعهد، در کار خود حضوري عاشقانه دارد.
در همين راستا در حاشيه همايش بين‌المللي «ساخت، توسعه و بازسازي عتبات عاليات در گذر تاريخ» با عبدالمجيد فرج‌الله، نماينده عتبه علويه گفت‌وگو کرده‌ايم که مشروح آن را در ادامه مي‌خوانيد.
تأثير ايران و ستاد بازسازي عتبات در ساخت و بازسازي عتبات علوي را براي ما شرح دهيد.
فرج‌الله: در آغاز بايد گفت که هنر و فن ايراني در ذات خود حامل نوعي روح معنوي است که آن را از بسياري از هنرهاي ديگر متمايز مي‌کند. در عمق اين هنر، اراده‌اي ريشه‌دار و عشقي خالص نسبت به حضرت محمد (ص) و آل‌محمد (ع) وجود دارد. هنرمند ايراني تنها به‌دنبال خلق زيبايي‌هاي بصري نيست، بلکه هنر براي او ابزاري است براي ابراز ارادت، ايمان و وفاداري.
هنر ايراني عطري از زيبايي، معنا و روحانيت دارد. براي نمونه، در تابلوهايي که به دست هنرمندان ايراني خلق مي‌شود، مي‌توان نام و ياد ائمه اطهار (ع) را در قالب گل‌ها، نقوش اسليمي و طرح‌هاي ظريف مشاهده کرد. اين ترکيب ميان ايمان و زيبايي، ويژگي برجسته هنر ايراني است.
در حقيقت نگاه هنرمند ايراني نگاهي دو سويه دارد؛ از يک سو ريشه در عشق و وفاداري به اهل‌بيت (ع) دارد و از سوي ديگر، زيبايي‌شناسي و ظرافت طبيعت را در خدمت همين وفاداري به‌کار مي‌گيرد. طبيعت، گل، آب، پرنده و آسمان در نگاه او تنها عناصر تزئيني نيستند، بلکه نشانه‌هايي از خلقت الهي‌اند که براي بيان ارادت به کار گرفته مي‌شوند. به همين دليل است که در آثار ايراني نوعي هماهنگي ميان ايمان، هنر و طبيعت به چشم مي‌خورد؛ هماهنگي‌اي که در پروژه‌هاي عتبات نيز به وضوح قابل مشاهده است.
از نظر شما نقش هنرمند ايراني در افزايش سرعت و بهبود کيفيت ساخت عتبات چگونه بوده است؟
فرج‌الله: ويژگي برجسته هنرمند ايراني، پيش از هر چيز، صبر، پشتکار و حس مسئوليت‌پذيري اوست، او براي انجام هر پروژه، با دقت، آرامش و احساس تعهد عميق قدم برمي‌دارد. هنرمند ايراني درک مي‌کند که کار در عتبات تنها يک فعاليت فني يا هنري نيست، بلکه خدمتي معنوي است و همين نگاه سبب مي‌شود تا تمام توان خود را در مسير انجام درست و دقيق کار به‌کار گيرد.
چه پروژه‌هايي که براي توسعه و بازسازي عتبات علويه در نظر گرفته شده؟
فرج‌الله: در زمينه توسعه و تکميل معماري عتبات علويه، پروژه‌هاي متعددي طراحي و اجرا شده يا در دست اجراست. اين فعاليت‌ها از مرقد مطهر حضرت امام علي (ع) آغاز مي‌شود؛ بنايي که بخش‌هايي از آن به سبب قدمت زياد، نيازمند بازسازي و مرمت بود. در مرحله جديد توسعه، ساخت و سازهايي در مقياس وسيع آغاز شده است که چهره معماري حرم علوي را شکوهي تازه بخشيده است.
ميزان استقبال مردم عراق از حضور و نقش هنرمندان ايراني در ساخت و بازسازي عتبات چگونه بوده است؟
فرج‌الله: مردم عراق همواره از هنر اصيل ايراني استقبال کرده‌اند و احترام ويژه‌اي براي هنرمندان ايراني قائل‌اند. آنان با دقت و علاقه، آثار ايراني را مي‌بينند و درک مي‌کنند که پشت اين هنر، ترکيبي از ايمان، زيبايي و اخلاص نهفته است. آنچه موجب جذب مردم عراق شده، اين است که هنرمند ايراني توانسته ميان زيبايي هنري و وفاداري مذهبي پيوندي عميق برقرار کند.
براي مثال، در اصفهان گروهي از هنرمندان، آثار هنري خود را براي تزئين و بازسازي عتبات آماده کرده‌اند. اين هنرمندان در سرزميني زندگي مي‌کنند که طبيعتش سرشار از جلوه‌هاي زيباست: کوه، درخت، ابر، آسمان و پرندگان. همين عناصر طبيعي الهام‌بخش آن‌ها در خلق آثار مذهبي است. به همين سبب، وقتي به صحن شريف حيدري نگاه مي‌کنيم، ممکن است طرحي از يک پرنده اصفهاني را ببينيم که روي گلي در صحن مطهر ترسيم شده است. اين تصوير ساده در واقع بيانگر پيوند زندگي، زيبايي و ايمان است؛ پيوندي که در بطن هنر ايراني وجود دارد.مردم عراق نيز اين معنا را به‌خوبي درک کرده‌اند. آن‌ها مي‌دانند که آثار هنرمندان ايراني تنها تزئيني نيستند، بلکه تلفيقي‌اند از آيات قرآن، احاديث شريف، خطبه‌هاي امام علي (ع) و جلوه‌هاي طبيعي همچون آب، گل، پرنده و ابر. همين هم‌نشيني ايمان و زيبايي موجب شده هنر ايراني جايگاهي ويژه در دل مردم عراق پيدا کند.
به گزارش آرازآذربايجان به نقل از ايمنا، ميزان استقبال از اين هنر بسيار گسترده است، تا آنجا که مردم عراق حضور هنرمندان ايراني را مايه افتخار و غنا براي پروژه‌هاي بازسازي عتبات مي‌دانند.
.Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com