دیل اجتماعی بیر وارلیق‌دیر
سون بولوم
آنادیلیمیز: آکادئمیک میرزه ابراهیم یازیر: »هر خالقین آنا دیلی، اونون ملی وارلیغینین، معنوی عالمی‌نین افاده‌سی‌دیر. بئله‌لیک‌له هر دیل بیر خالقین، ملتین وارلیغینی بیلدیرن، قورویان ان مهم عامل‌لردن بیری‌دیر. «
هر بیر خالقین، ملتین آنجاق بیر آنا دیلی واردیر. همین دیل، او خالقین و ملتین عمومی‌دیلی اولدوغو اوچون، او دیله عموم خالق دیلی دئییرلر. مثال اوچون بیزیم آنا دیلمیز، عموم خالق دیلیمیز آذربایجان تورکجه‌سی‌دیر. بو دیل، آذربایجان خالقی‌نین معنوی واری و کیملییی‌دیر. عموم خالق دیلی ایکی مهم قولا آیریلیر: دانیشیق دیلی و ادبی دیل. ادبی دیل عموم خالق دیلی‌نین ان یوکسک فورماسی‌دیر. داها دوغروسو ادبی معیارلارین، اوسلوب‌لارین واسطه‌سی ایله فکرین دقیق، آیدین، سرراست و آنلاشیلان شکیلده افاده اولماسینا ایمکان یارادیر.
ادبی دیل، عموم خالق دیلینده، سئچمه، عوض ائتمه، آلینما، ایتیرمه، معیارلاشما عملیّات‌لاری نتیجه‌سینده اوسلوب‌لار سیستمینه دوشور. بو عملیّات‌لار اجتماعی ـ مدنی دَییشیک‌لرله سیخ باغلی‌دیر. آنجاق هر بیر اوسلوب، دیلین ملی خصوصیّت‌لری اساسیندا قورولور، تکمیل‌لَشیر. آذربایجان تورکجه‌سی انکشاف ائتمیش دیل‌لر سیراسیندادیر. اونون دا یوکسک کیفیّته مالک اولان ادبی دیلی واردیر.
دونیا خالق‌لاری ادبی دیل‌لر واسطه‌سی ایله بیر- بیرلری ایله ادبی، مدنی، اجتماعی علاقه ساخلاییر و فکر مبادله‌سینه گیریشیرلر. بو مبادله‌لرده عالم‌لر، یازیچی‌لار، مطبوعات ایشچی‌لری و معلم‌لرین و… بؤیوک رولو اولور. بو ساحه‌ده هئچ کیم خالق دیلی ایله یازیچی و شاعرلر قد‌ر باغلی اولمور. چونکی بدیعی سؤز صنعتی‌نین اساسی سؤز اوسته قورولور. سؤز اونلارین هم افاده آلتی، هم ده اثرلری‌نین جوهری، مایاسیدیر. اونلار سؤزه سویوق قانلی مناسبت بسله‌یه بیلمیرلر. سؤز شاعر – یازیچی اوچون، دیری و جانلی بیر وارلیق‌دیر. اونلار اوچون سؤز چوخ معنالی، چوخ یؤنلودور. اونلار سؤزو بیلیر، دویور، لمس ائدیر، سؤزون رنگینی، عطرینی، چکی‌سینی سئزه بیلیرلر و سؤز یارادیجیلیغیندا بو قابلیّت‌دن اولدوقجا یئرلی-یئرینده فایدالانماغی باجارا بیلیرلر. پروفسور توفیق حاجی‌چوخ گؤز‌ل دئییر: »او (سؤز اوستاسی)، سؤز ماتریالینی یونور، جیلالاییر، صنعت فاکتینا چئویریر. اونو اوسلوبی داورانیش اوچون چئویک‌لَشدیریر، حساس‌لاشدیریر. یازیچی – شاعر بو استقامتینده یارادیجیلیق فعالیّتی‌نی موافق بدیعی ـ اوسلوبی ایشله برابر ان چوخ ادبی دیلین خیرینه یؤنه‌لیر… «.
دنیانین بؤیوک یازیچیسی ماکسیم گورکی‌نین افاده‌سی ایله دئسک: »ادبیاتین اساس ماتریالی سؤزدور. بیزیم بوتون تأثیرات‌لاریمیزی، دویغولاریمیزی، فکرلریمیزی فورمایا سالان سؤزدور«.
دئمه‌لی: »یازیچی‌نین ان عالی مقصدی سؤزله حیاتا کئچیر، بدیعی اثرین ان یوکسک مطلبی، علوی فکرلری سؤزله افاده اولونور. «
یازیچی‌لار، شاعرلر و هر‌هانسی بیر فکر آدامی، قلم صاحبی یوخاریداکی کیفیّت‌لری یییه‌لنمک اوچون اؤز نطق مدنیّتی‌نی انکشاف ائتدیرمه‌لی‌دیر. بونون اوچون، او دیلی دریندن، هر طرفلی اؤیرنمه‌لی و سؤزون سیرلر خزینه‌سینه یول تاپمالیدیر. چونکی دیلین داخلی قانونلارینی، اونون سؤز قورولوشو، سؤز بیرلشمه‌لری و جمله قورولوش‌لارینین سجیّه‌لرینی اؤیرنیب، منیمسه‌مه‌دن، او دیلین گوز‌ل‌لی‌یینه، افاده‌لی‌لی‌یینه یییه‌لنمک امکان‌سیز‌دیر. هر کیم بو کیفیّت‌لری اؤیرنیر و اونلاری منیمسه‌ییرسه، او آدام یوکسک نطق مدنیّتینه صاحب اولا بیلیر.
Arazazarbaijzn.anadilimiz@gmail.com
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۵ شهریور ۱۴۰۳ ساعت ۱۰:۵۶ ق.ظ
