نوجوان و ساخت هویت در فضای مجازی
رقیه چراغی
گروه فرهنگی: امروزه مهم‌ترین عامل هویت‌بخش جوانان و نوجوانان و جامعه‌پذیری آنان فضای مجازی است و به نظر می‌رسد در این فضا مرتباً در حال برساخت هویت خود هستند. در عصری زندگی می‌کنیم که یک جهان فرهنگی جدید در حال شکل‌گیری است و ذائقه نوجوانان و جوانان ما تغییر کرده است.
با مقایسه اطلاعات موجود از کشورهای مختلف در زمینه گرایش و استفاده جوانان و نوجوانان از فضای مجازی همچون فرانسه با ایران می‌توان دریافت هرچند زمینه گذران اوقات فراغت یا اشتغال جوانان در آن کشور بیش از کشور ما فراهم است یا امکانات متعددی برای گذران اوقات فراغت در اختیار دارند، میزان گذران اوقات جوانان در هر دو کشور با هدف کنشگری در فضای مجازی مشابهت زیادی دارد، چراکه این فضا قابلیت‌های متنوعی دارد و صرفاً فقدان اشتغال یا فراهم نبودن اوقات فراغت جوانان ایرانی در فضاهای حقیقی باعث رجوع به این فضا نمی‌شود.
دوران نوجوانی دوره حساس رشد عصبی، انعطاف‌پذیری و دوره طوفانی فشار ناشی از تغییرات مهم در مغز است. لذا هر روز می‌تواند رفتار خاصی از نوجوان سر بزند. در این دوره والدین و مربیان تربیتی باید سعی کنند صبوری بیشتری داشته باشند. در این دوره طبیعی است که رفتارهایی که با ریسک همراه است با نوجوان ارتباط تنگاتنگ دارد. نوجوانان به شدت هیجان‌خواه هستند و حتی از افرادی که هیجان می‌آفرینند استقبال می‌کنند و این یکی از عوامل وابستگی به سلبریتی‌های ورزشی یا همسالان‌شان است. نوجوانان به شدت از اجتماعی شدن برای هویت‌بخشی استقبال می‌کنند و راه رفع این نیاز را امروزه فضای مجازی فراهم کرده است. از آنجا که امروزه فرصت‌های کافی برای هویت‌یابی در تعاملات حضوری در خانواده و جامعه وجود ندارد نمی‌توان ایرادی به نوجوانان و جوانان گرفت که چرا زمان زیادی را در فضای مجازی سپری می‌کنند. ویژگی مهم دیگر نوجوانان این است که خصلت و رفتار آنان در فضای مجازی بشدت متاثر از کنشگری‌هایی است که در جهان واقعی صورت می‌گیرد و لذا این دو جدا از هم نیستند و اغلب رفتارهای نوجوانان در فضای واقعی هم متأثر از فضای مجازی است و بالعکس.
اساساً هویت بدون تعامل با دیگران معنی پیدا نمی‌کند. البته در گذشته بیشتر هویت‌های بقا برای ما مهم بود ولی امروزه این ارزش‌ها جای خود را به خوداظهاری یا خودابرازی داده و لذا بدون تعامل و ارتباط با دیگری هویتی برساخت نمی‌شود. کاربران، امروزه برای هویت‌یابی به دنبال خوداظهاری یا خودابرازی هستند و آن ارزش‌های هویت بقا که به هستومندی ما اشاره داشت، دیگر نسبتاً رنگ باخته است. از سوی دیگر فضای مجازی محیط مساعدی برای ارتباطات نمادین و بازنمایی هویت‌های نو و خویش ساخته است. در اینجا مقوله تمایزیافتگی یا تمایزجویی که از ویژگی‌های نسل پست مدرن است، بهتر تجلی پیدا می‌کند. این قابلیت برخلاف گذشته وجود دارد که کاربر نوجوان یک هویتی را به نمایش بگذارد که در میان همالان خودش تجربه نشده است، فقط به این دلیل که فالوئر بیشتری داشته باشد یا لایک بیشتری بگیرد. همچنین ویژگی دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد این است که فردگرایی کاربران بنا به تعبیر استاد ساروخانی زمینه‌ساز پیدایش خانواده‌های سلولی است. متاسفانه چنین زمینه‌ای امروزه فراهم شده و هر کدام از اعضای خانواده با یک دستگاهی در گوشه‌ای مشغول تعامل با جهان خودشان هستند. درواقع، آنچه ویلیام گود از آن به عنوان پیله‌های تنهایی یاد می‌کند عملاً امروزه اتفاق افتاده است. امروزه مهم‌ترین عامل هویت‌بخش جوانان و نوجوانان و جامعه‌پذیری آنان فضای مجازی است. کاربران نوجوان و جوان در عصر حاضر به شدت تحت تأثیر فضای مجازی هستند و به نظر می‌رسد در این فضا مرتباً در حال برساخت هویت خود می‌باشند. یکی دیگر از عوامل بسیار مهم و مؤثر در هویت‌جویی نوجوانان این عصر، تبعیت از گروه‌های همسال یا همال و انگیزه برای کسب محبوبیت بیشتر و گرفتن هوادار بیشتر است. امروزه شاهدیم که فضای مجازی و پیام‌رسان‌های اجتماعی عاملی است برای تمایزیافتگی یا داشتن یک پرستیژ اجتماعی متفاوت و مقایسه خود با دیگران.
آنچه باعث جذب جوانان و نوجوانان به این فضا می‌شود تعاملات غیر هم‌سطح است. این امکان در گذشته نبود، برای دسترسی به یک مسئول محلی یا هنرمند در گذشته باید چند نفر واسطه می‌شدند اما امروزه این دسترسی برای نوجوان فراهم شده است که با یک سلبریتی ورزشی، هنری و… حداقل با نوشتن یک کامنت توهین‌آمیز و یا مدحی ارتباط برقرار کند. خانواده امروزه به اصطلاح فست فودی شده است که این امر حاصل ارتباطات سطحی و گذراست. خانواده امروزه در چنین فضایی تبدیل به ویترین شیشه‌ای شده که امکان اینکه همه رفتارهای ما از سوی مخاطبان دیده شود، افزایش پیدا کرده است. امروزه خانواده تحت تأثیر رسانه‌های مختلف به اصطلاح عرفی شده است، یعنی نظام ارزشی که بر خانواده حاکم است به شدت تحت تأثیر عرف است و نه ارزش‌های خانواده و لذا آنچه عرف در فضای مجازی به ما تحمیل می‌کند ناچاراً آن را تقلید می‌کنیم. یا اصطلاحاً گفته می‌شود خانواده زنانه شده است؛ زیرا همانگونه که زنان لطیف، ظریف و حساس و زودرنج هستند، کاربران در این فضا هم همین ویژگی‌ها را پیدا کرده‌اند و آن بن‌مایه رفتار که در دوره پدرسالاری شاهد بودیم، الان بسیار کمتر شده است و در نهایت باید گفت خانواده به شدت تحت تأثیر فرهنگ رسانه است.
امروزه فضای مجازی و جهانی شدن ارتباطات و فرهنگ، عامل اصلی تغییر ارزش‌های فرهنگی جوامع است. امروزه مصرف نمایشی شده و فرهنگ مصرف در حال ترویج در جوامع است. ارزش‌های خانواده و مرزهای زناشویی در حال تغییر هستند. مدیریت و حفظ زیبایی‌های بدن برای کاربران اصل شده است. ارزش‌های سنتی در حال جایگزینی با ارزش‌های عقلانی هستند. به همین دلیل است که امروزه مخالفت با ارزش‌های سنتی به شدت از سوی جوانان و نوجوانان دیده می‌شود. به هر حال شبکه‌های اجتماعی اگر امروزه به درستی درک شود موجب تقویت مهارت‌هایی در نوجوان و جوان به‌ویژه مهارت‌های اجتماعی‌شان می‌شود. چون نوجوان علاقه‌مند به اجتماعی شدن و دیده شدن است، طبیعتاً وابسته به این فناوری می‌شود که امروزه گریزی از آن نیست. آنچه در امر تربیت رسانه‌ای و والدگری رسانه‌ای مهم است این است که رفتار آنلاین و ارزش‌های رسانه‌ای ما، فضای رسانه‌ای خانواده ما را شکل می‌دهد. امروزه‌عدم هماهنگی میان پدر و مادر در انتقال آموزه‌ها (یا اصطلاحاً دو تربیتی شدن فرزندان) مبدل به یکی از آسیب‌های خانواده شده است».
باید امروزه بپذیریم که تلفن همراه، رسانه‌های اجتماعی و فناوری‌های لمسی سه عامل تحول‌زا و تغییر هنجارهای اجتماعی فرهنگی نوجوانان و جوانان است. و باید تلاش کنیم فرزندان ما، ما را هم به عنوان یکی از دوستان و کاربران فضای مجازی، به گروه و کانال خود دعوت کنند تا رفتار آنان را در این فضا رصد کنیم.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۴ تیر ۱۴۰۳ ساعت ۱۰:۲۵ ق.ظ
