آذربایجان دیلی،آنادیلیم
حسن ایلدیریم
آنادیلیمیز:دیل اجتماعی بیر وارلیقدیر. انسانلار، دیل واسطهسی ایله بیر ـ بیرلرینی آنلایـیر، باشا دوشور. بو باخیمدان دیل، اونسیت واسطهسی، تفکّور قالیبی، هم ده دونیانی درک ائتمه آلتیدیر. باشقا بیر سؤزله دئسک، انسانلار دیل واسطهسی ایله دوشونور، فیکیرلرینی تجسّوم ائدیر و باشقالاری ایله اونسیتده اولور. دئمک، دیل انسان حیاتینـین، انسان جمعیتینین هم معناسی هم ده او وارلیغین انعکاسیدیر.
دیل، جمعیتین مالیدیر. جمعیت یوخدورسا، دیل ده یوخدور. انسان جمعیتی ایله دیل بیرگه یارانیب، بیرگه انکشاف ائدیب و بوگونگو وضعیته چاتیبدیر. انسانلارین حیات طرزی، دونیا گؤروشلری یالنـیز دیل واسطهسی ایله آیدینلاشا بیلر. دوز دئـییرلر کی، دیل جامعهنین گوزگوسودور. دیل ائله بیر میثیلسیز اجتماعی حادثهدیر کی، انسان جمعیتینین الده اولونموش علمی – مدنی تجربهلرینی محافظه ائدهرک، اونلاری یاشاتدیریر، انکشاف ائتدیریر. دیل واسطهسی ایلهدیر کی، کئچمیش نسیللرین بیلیک و تجربهلرینی ایندیکی نسیل منیمسهییب، اؤیرهنیر و گلهجک نسیللره چاتدیرا بیلیرلر. بئلهلیکله اجدادلارلا تؤرهمهلر آراسیندا معنوی کؤرپو یارانیر.
دیلین کمکی ایله انسانلار علم، تکنیک و باشقا مدنی ثروتلری الده ائده بیلیرلر. دیلین وارلیغی ایله، مدنیتلر یارانیر. دیلین واسطهسی ایله مدنیتلر بوتون بشریتین مالینا چئوریلیر. یئر کورهسینین ملیتلری، مدنیتلری، دیل واسطهسی ایله بیر ـ بیرلری ایله علاقه ساخلایا بیلرلر. علمی کشفلر، بدیعی صنعت اثرلری، فلسفی، اخلاقی نظریهلر و…دیل واسطهسی ایله دونیادا یاییلیر. بئله حاللاردا زامان و مکانلا علاقهدار اولاراق دیلین یازیلی شکلیندن داها گئنیش استفاده اولونور. جمعیتین علمی – مدنی حیاتینین انکشافیندا دیل قدهر باشلیجا رول اوینایان باشقا بیر اجتماعی وارلیق یوخدور.
هر بیر خالقین دیلی اونون، ملی اؤزونه مخصوصلوغونون تجسّومودور. او خالقین بوتون مدنی کئچمیشینی محافظه ائدن ان مهم واسطه، دیلدیر. پروفسور آغاموسا آخوندوون فیکیرینجه : » دیل بیر چوخ اجتماعی حادثه لردن فرقلنیر. دیل هئچ بیر حالدا عموم بشری اولماییب؛ دیل ملی سجیه داشیییب. دیل بیر اونسییت واسطهسی، فیکیرین ایفاده واسطهسی کیمی مختلف خالقلارین، ملتلرین دیلی کیمی موجوددور. هر دیلین اؤزونون سجیهوی خصوصیتلری وار .«
یئر اوزونده، چوخ ملتلر، خالقلار، قووملار یاشایـیر. اونلارین اؤز یوردو، مدنیتی، عادت – عنعنهسی اولدوغو کیمی، اؤز دیللری ده واردیر. هر خالقین دوغما دیلی اونون » آنادیلی « ساییلیر. آنا دیلی، او دیلدیر کی، انسانلار اونونلا دیل آچیر، اونونلا دانیشیر، اونونلا یاشاییر، اونونلا اؤلورلر. بیزیم ده آنادیلیمیز، آذربایجان دیلیدیر. آنامیزین بطنینده آنامیزین قانی ایله، دویغولاری ایله بیرگه دامارلاریمیزدا دولاشیب. اونون سئوگی و محبّتینین ایشیغیندا، بیزیم جانیمیزدا کؤک سالیب و دوغولارکن دوداقلاریمیزدا چیچکلنیب، لایلالارلا، نازلامالارلا، بوی آتیب و عؤمروموز اوزونو بئینیمیزین، اورهییمیزین، ایشلریمیزین، آرزو و ایستکلریمیزین ترجمانی اولوب. دئمک بئشیک باشیندان – قبیر داشیناجان دویغو و دوشونجهلریمیزین بوتون چالارلارینی قلبیمیزین ان درین قاتلاریندا گیزلنن احتراصلاریمیزی، هیجان و اضطرابلاریمیزی تجسّوم و ایفاده ائدیر. آغی لارلا، اوخشامالار بیزی سون منزیله تاپشیریر.
آکادئمیک میرزه ابراهیم اوو یازیر: » هر خالقین آنا دیلی، اونون ملی وارلیغینین، معنوی عالمینین ایفادهسیدیر. بئلهلیکله هر دیل بیر خالقین، ملتین وارلیغینی بیلدیرن، قورویان ان مهم عامیللردن بیریدیر . «
هر بیر خالقین، ملتین آنجاق بیر آنا دیلی واردیر. همین دیل، او خالقین و ملتین عمومی دیلی اولدوغو اوچون، او دیله عموم خالق دیلی دئییرلر. مثال اوچون بیزیم آنادیلیمیز، عموم خالق دیلیمیز آذربایجان دیلیدیر. بو دیل، آذربایجان خالقینین معنوی واری، و کیملیییدیر. عموم خالق دیلی ایکی مهم قولا آیریلیر: دانیشیق دیلی و ادبی دیل. ادبی دیل عموم خالق دیلینین ان یوکسک فورماسیدیر. داها دوغروسو ادبی معیارلارین، اوسلوبلارین واسطهسی ایله فیکیرین دقیق، آیدین، سرراست و آنلاشیلان شکیلده ایفاده اولماسینا امکان یارادیر.
ادبی دیل، عموم خالق دیلینده، سئچمه، عوض ائتمه، آلینما، ایتیرمه، معیارلاشما عملیاتلاری نتیجهسینده اوسلوبلار سیستمینه دوشور. بو عملیاتلار اجتماعی ـ مدنی دییشیکلرله سیخ باغلیدیر. آنجاق هر بیر اوسلوب، دیلین ملی خصوصیتلری اساسیندا قورولور، تکمیللشیر. آذربایجان دیلی انکشاف ائتمیش دیللر سیراسیندادیر. اونون دا یوکسک کئیفیته مالیک اولان ادبی دیلی واردیر.
دونیا خالقلاری ادبی دیللر واسطهسی ایله بیر ـ بیرلری ایله ادبی، مدنی، اجتماعی علاقه ساخلاییر و فیکیر مبادلهسینه گیریشیرلر. بو مبادلهلرده عالیملر، یازیچیلار، مطبوعات ایشچیلری و معلملرین و … بؤیوک رولو اولور. بو ساحهده هئچ کیم خالق دیلی ایله یازیچی و شاعرلر قدهر باغلی اولمور. چونکی بدیعی سؤز صنعتینین اساسی سؤز اوسته قورولور. سؤز اونلارین هم ایفاده آلتی، هم ده اثرلرینین جوهری، مایاسیدیر. اونلار سؤزه سویوق قانلی مناسبت بسلهیه بیلمیرلر. سؤز شاعر ـ یازیچی اوچون دیری و جانلی بیر وارلیقدیر. اونلار اوچون سؤز چوخ معنالی، چوخ یؤنلودور. اونلار سؤزو بیلیر، دویور، لمس ائدیر، سؤزون رنگینی، عطرینی، چکیسینی سئزه بیلیرلر و سؤز یارادیجیلیغیندا بو قابلیتدن اولدوقجا یئرلی- یئرینده فایدالانماغی باجارا بیلیرلر. پروفسور توفیق حاجییئو چوخ گؤزهل دئییر: »او (سؤز اوستاسی)، سؤز ماتئریالینی یونور، جیلالاییر، صنعت فاکتینا چئویریر. اونو اوسلوبی داورانیش اوچون چئویکلشدیریر، حساسلاشدیریر.
یازیچی ـ شاعر بو استقامتینده یارادیجیلیق فعالیتینی موافق بدیعی ـ اوسلوبی ایشله برابر ان چوخ ادبی دیلین خئیرینه یؤنلیر… «.
دونیانین بویوک یازیچیسی ماکسیم گورکینین ایفادهسی ایله دئسک: »ادبیاتین اساس ماتئریالی سؤزدور. بیزیم بوتون تأثیراتلاریمیزی، دویغولاریمیزی، فیکیرلریمیزی فورمایا سالان سؤزدور«.
دئمهلی: »یازیچینین ان عالی مقصدی سؤزله حیاتا کئچیر، بدیعی اثرین ان یوکسک مطلبی، علوی فیکیرلری سؤزله ایفاده اولونور.«
یازیچیلار، شاعرلر و هر هانسی بیر فیکیر آدامی، قلم صاحبی یوخاریداکی کیفییتلری ییهلنمک اوچون اؤز نطق مدنیتینی انکشاف ائتدیرمهلیدیر. بونون اوچون، او دیلی دریندن، هر طرفلی اؤیرنمهلی و سؤزون سیرلر خزینهسینه یول تاپمالیدیر. چونکی دیلین داخلی قانونلارینی، اونون سؤز قورولوشو،………….
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۹ اسفند ۱۴۰۰ ساعت ۱۰:۰۵ ق.ظ