کار يا انگيزه؛ مساله دهه هشتادي‌ها با کار کردن کدام است

اقدامات اخير دولت نشان مي‌دهد که قصد دارد نسل زد هم در جريان مسائل روز ايران قرار بگيرد، اما سبک و ذائقه اين نسل با ساختار سنتي مشاغل همخواني ندارد. نسل زد که شامل متولدين اواسط دهه 70 تا پايان دهه 80 مي‌شود، با ساختار مشاغل امروزي فاصله زيادي احساس مي‌کند. دغدغه آنها براي اشتغال، متفاوت از نسل‌هاي گذشته است، در حالي که قانون‌گذاران هنوز همان نگرش‌هاي قديمي را دارند و زيرساخت‌هاي لازم براي مشاغلي که اين نسل به آنها علاقه‌مند است، فراهم نشده است.
نمونه بارز اين مسئله، فريلنسري است؛ با وجود گذر از دوران کرونا، هنوز چارچوب نظام‌مندي براي اين نوع فعاليت وجود ندارد و بسياري از سازمان‌ها، شرکت‌ها و ادارات با آن موافق نيستند؛ بنابراين اين سوال مطرح مي‌شود که دغدغه اصلي نسل زد در زمينه شغل چيست؟ چرا مشاغل موجود براي آنها جذاب به نظر نمي‌رسد؟ آيا مشکل صرفاً اقتصادي است يا موانع و بن‌بست‌هاي ديگري هم در ذهن آنها وجود دارد که دولت به آن توجه نکرده است؟
حميد حاج اسماعيلي، کارشناس و فعال حوزه کار و کارگري، به بررسي اين مساله پرداخته و گفت: مدولت و حاکميت نسل زد را قبول ندارد و رفتار او با نسل زد مناسب نبوده و تصور مي‌کرده آنها شرور هستند، در حالي که اين ذات نسل جديد است و بايد با آن کنار آمد و درکش کرد. دولت بايد براي آنان فرصت فراهم کند.«
بازار غيررسمي در کشور گسترش يافته
حميد حاج اسماعيلي گفت: »براي نسل زد بايد به‌صورت کلي ظرفيت‌هاي بازار کار را افزايش دهيم تا قدرت جذب نيروي انساني را داشته باشيم. اين نخستين گامي است که بايد برداشته شود. دولت در سطح کلان بايد شرايط اقتصادي را مهيا کند. در حال حاضر در همين بخش با مشکل روبه‌رو هستيم، چراکه بازار کار ايران به دنبال تحريم‌ها و مشکلات اقتصادي مانند تورم و افزايش ريسک سرمايه‌گذاري، روزبه‌روز محدودتر شده و در مقابل، بازار غيررسمي در کشور گسترش يافته است. بنابراين، نخستين اقدام دولت بايد ايجاد و تقويت بازار رسمي کار باشد.«
بازار کار سنتي ايران براي نسل زد جذابيت ندارد
او افزود: »موضوع دوم، مربوط به ذائقه و شرايط نسل جديد، به‌ويژه نسل زد است که ديدگاه‌ها، انگيزه‌ها و سلايق متفاوتي دارند. بازار کار ايران همچنان سنتي است و بسياري از مشاغل مرسوم گذشته براي اين نسل جذابيت و انگيزه لازم را ندارد. از اين‌رو بايد با بهره‌گيري از تجربيات جهاني، مشاغلي متناسب با سلايق اين نسل و نياز‌هاي واقعي بازار ايجاد کنيم تا زمينه حضور مؤثر آنها در بازار کار فراهم شود.«
نسل زد علاقمند به مشاغل مرتبط بافناوري اطلاعات است
او ادامه داد: »سومين موضوع جدي، توجه به مشاغل مبتني بر فناوري اطلاعات است؛ حوزه‌اي که در ايران هنوز جايگاه جدي و ساختارمند پيدا نکرده است. ما نتوانسته‌ايم مشاغل مرتبط با فناوري اطلاعات و فضاي مجازي را به‌درستي جايگزين يا نهادينه کنيم. در حالي‌که مشاغل مرتبط با پلتفرم‌هاي اينترنتي و اقتصاد ديجيتال از جمله بخش‌هايي هستند که براي نسل جديد جذابيت زيادي دارند و انگيزه بالايي براي فعاليت در آن‌ها وجود دارد.»
نسل زد تمايلي به کار براي دولت ندارد
حاج اسماعيلي يادآور شد: »نکته بعدي، فراهم کردن شرايط براي بخش خصوصي است تا حضور فعال‌تري در ايجاد کسب‌وکارهاي جديد و کارآفريني داشته باشد. نسل زد تمايل چنداني به کار براي دولت يا ديگران ندارد؛ بلکه مي‌خواهد خود کارآفرين باشد، کسب‌وکار تأسيس کند و شرکت راه‌اندازي کند. بنابراين، بايد در اين سه محور افزايش ظرفيت بازار رسمي، تطبيق با نياز نسل جديد و توسعه مشاغل فناورانه فرصت‌هاي واقعي ايجاد کنيم.«
او پيشنهاد داد: »براي تحقق اين اهداف، لازم است ابزارها و زيرساخت‌هاي لازم فراهم شود؛ به‌ويژه در حوزه فناوري اطلاعات، پلتفرم‌هاي اينترنتي و پايگاه‌هاي مجازي که امروزه در جهان هسته مرکزي اقتصاد ديجيتال را شکل داده‌اند. ما در اين زمينه عقب هستيم، در حالي‌که سهم اقتصاد ديجيتال در بسياري از کشورها بين 35 تا 50 درصد است. اين بخش علاوه بر کاهش هزينه‌ها، باعث افزايش سرعت، سهولت دسترسي، دقت و در نهايت بهبود بهره‌وري مي‌شود.«
مشکل اصلي اقتصاد ديجيتال ضعف اينترنت است
اين فعال حوزه کار گفت: »يکي از مشکلات اساسي در زمينه اقتصاد ديجيتال، ضعف زيرساخت‌هاي اينترنت در کشور است. سرعت پايين اينترنت، عدم توسعه کافي از سوي دولت و وجود محدوديت‌هاي متعدد، مانع جدي در مسير رشد اين بخش محسوب مي‌شود. پلتفرم‌هاي اينترنتي و فضاي مجازي نيز با مشکلات مختلف، از جمله مسائل امنيتي و فيلترينگ، مواجه‌اند که خود عاملي بازدارنده براي نسل جديدي است که علاقه‌مند به استفاده از اين ابزارها و فناوري‌هاست.
براي رفع اين موانع، لازم است تصميمات جدي و عملي در زمينه بهبود زيرساخت‌ها اتخاذ شود. اگر هدف ما ايجاد شرايطي است که مشاغل مورد علاقه نسل زد رشد کنند، بايد محيطي فراهم کنيم که آن‌ها بتوانند آزادانه و با انگيزه از فناوري‌هاي نوين، به‌ويژه اينترنت و فضاي مجازي، بهره‌مند شوند.«
او افزود: »از سوي ديگر، نسل زد تمايل زيادي به کارآفريني دارد و دولت بايد در روند صدور مجوزها تسهيل ايجاد کند. لازم است حمايت‌هاي مالي و تسهيلاتي افزايش يابد تا بانک‌ها بتوانند با ارائه وام و حمايت‌هاي اعتباري، زمينه فعاليت اين نسل را فراهم کنند. در کنار اين، دولت به‌عنوان نماينده حاکميت بايد نقش آموزشي، مشاوره‌اي و فرهنگي فعالي ايفا کند؛ يعني علاوه بر ارائه آموزش‌هاي فني و کارآفريني، از طريق تبليغ و فرهنگ‌سازي، نسل زد را به ماندن و فعاليت در کشور ترغيب کند. در اين صورت، به جاي گرايش به مهاجرت يا بروز ناهنجاري‌هاي اجتماعي، آنان مي‌توانند زندگي پوياتر و سازنده‌تري داشته باشند. همچنين در سطح کلان، ايجاد آرامش سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي ضروري است، زيرا هر يک از اين حوزه‌ها بر ديگري تأثيرگذارند. در بخش اقتصادي، بايد ريسک سرمايه‌گذاري کاهش يابد و ثبات برقرار شود؛ چراکه در شرايط بي‌ثباتي، تورم، گراني و نوسانات ارزي، انگيزه‌اي براي فعاليت و سرمايه‌گذاري در کشور باقي نمي‌ماند.«
دستمزدها در ايران هزينه پوشاک نسل زدي‌ها را نمي‌دهد
اين کارشناس حوزه کار گفت: »عدم جذابيت مشاغل براي نسل زد مسائل اقتصادي نقش پررنگي دارد. وقتي فردي وارد بازار کار مي‌شود، در اولين مرحله بايد براي آن انگيزه وجود داشته باشد، اما مشاغل سنتي علاقه‌اي براي نسل جديد ايجاد نمي‌کند. دومين موضوع، درآمد است. در ايران دستمزدها پايين است و نيازهاي نسل جوان و امروزي را رفع نمي‌کند؛ حتي رقم دستمزدها قادر به تأمين پوشاک آنان نيست. دستمزد در ايران جزو پايين‌ترين حقوق‌ها در دنيا و منطقه است و فردي که دستمزد پايين مي‌گيرد، انگيزه‌اي براي سرکار رفتن ندارد. بنابراين انگيزه‌هاي اقتصادي اولين مورد براي‌عدم جذابيت کارها است.«
دولت تصور مي‌کند نسل زد شرور است
او افزود: »اما در حوزه اجتماعي هم مشکل داريم. دولت و حاکميت نسل زد را قبول ندارد و رفتار او با نسل زد مناسب نبوده و تصور مي‌کرده آن‌ها شرور هستند، در حالي که اين ذات نسل جديد است و بايد با آن کنار آمد و درکش کرد. دولت بايد براي آنان فرصت فراهم کند. رفتار نسل زد در کل دنيا چنين است، اما در ايران استقبال لازم براي پذيرش اين نسل وجود نداشته و بايد رويکرد تغيير کند.
نبايد براي آن‌ها اما و اگر متعدد قرار دهيم؛ مثل اينکه اگر نماز بخواني، اينطور لباس بپوشي… اين‌ها محدوديت‌هاي بازدارنده‌اي است که نسل زد قبول نمي‌کند.«
در حوزه سياسي مشارکت نسل زد را قبول نکرده‌ايم
او ادامه داد: »در بخش سياسي و فرهنگي نيز مشکل داريم. از نظر فرهنگي، سال‌هاست يک نگاه خاص بر نسل زد تحميل شده و اين مسأله آنان را از ما دور کرده است. بايد اجازه دهيم فرهنگ‌هاي متفاوت و از جمله فرهنگي که نسل جديد با آن عجين شده و علاقه دارد، کنار بيايد. رفتار آنان با منافع ملي در تضاد نيست و مي‌توان چارچوبي بر اساس آداب و رسوم کشور تعيين کرد. در حوزه سياسي نيز ما مشارکت نسل زد را قبول نکرده‌ايم. در مسائل مختلفي که حرف و نظر مردم براي اداره کشور نياز است، بايد نظرات نسل زد را جويا شويم تا آنان علاقه‌مند به مشارکت شوند و بتوانند حق خود را اعمال کنند.«
فريلنسري براي کاهش هزينه‌ها ضروري است
حاج اسماعيلي گفت: »ما در حوزه‌ي مشاغل فريلنسري نيز در حالي هستيم که دولت مجبور بوده به اين سمت حرکت کند. شرايطي که در دهه اخير رخ داده، چه در دوران کرونا، چه در جنگ 12 روزه و آلودگي هوا، افراد را مجبور مي‌کرد تا از راه دور و در محل کار حضور نداشته باشند و کارها توسط افراد از راه دور انجام شود تا بتوانند فعاليت خود را ادامه دهند. فريلنسري به دليل هزينه‌هاي سنگين مشاغل سنتي، از جمله حمل و نقل و شلوغي خيابان‌ها، براي کاهش هزينه‌ها ضروري شد و ناچار بوديم به سمت مشاغل فريلنسري حرکت کنيم. قوانيني نيز تصويب شد، اما هيچ‌گاه به طور کامل اجرا نشد؛ شايد انگيزه لازم در حوزه توسعه و آباداني کشور هنوز قوي نبوده است تا احساس کنيم يک ساعت تعطيلي کسب‌وکار چقدر مي‌تواند به اقتصاد آسيب بزند.«
دولت بايد تصدي‌گري در اقتصاد را کاهش دهد با بخش خصوصي شکل بگيرد
او افزود: »اين نشان مي‌دهد که اقتصاد چون در اختيار دولت است، توجه زيادي به اين مسئله ندارد. اگر دولت مسئوليت ذاتي خود در قبال بخش خصوصي و مردم را ايفا مي‌کرد، شايد زمينه اين مشاغل فراهم مي‌شد و دولت خود به سمت آن حرکت مي‌کرد.
يکي از انتقادات به دولت اين است که تا زماني که اقتصاد زير نظر او باشد، هيچ‌يک از اين برنامه‌ها نمي‌تواند پياده شود. در حوزه کلان، براي فراهم کردن شرايط، بايد از دولت خواست تصدي‌گري در اقتصاد را کاهش دهد و کارها را به مردم واگذار کند تا بخش خصوصي واقعي شکل بگيرد. در اين صورت، دولت خود مجبور مي‌شود براي بهينه‌سازي شرايط کشور، تمام اين راهکارها و برنامه‌ها را اجرا کند.«
فريلنسري براي نسل زد جذاب‌تر است
به گزارش آرازآذربايجان به نقل از فرارو،اين فعال حوزه کارگري گفت: »فريلنسري براي نسل زد جذاب‌تر است، زيرا آنان علاقمندند همان‌طور که خودشان مي‌خواهند، بدون آقابالاسر کار کنند. ما معمولاً تحت نظارت خاص کار کرده‌ايم و اين باعث شده نتوانيم بهره‌وري و خلاقيت لازم را داشته باشيم و از فناوري‌هاي جديد براي پيشبرد کار استفاده کنيم.
روشن است که نسل زد علاقه‌اي به شرايط گذشته ندارد و مي‌خواهد با مديريت خود، کارها را انجام دهد؛ همان‌طور که در کل دنيا اين روش‌ها معمول است. دولت اما علاقه‌اي به فريلنسري ندارد و اين نوع کار را به رسميت نمي‌شناسد. تضاد رويکردي بين نسل جديد و ساختار حاکميتي کهنه و سنتي وجود دارد و اين تضاد باعث مي‌شود آشتي برقرار نشود و هر دو گروه بر رويکردهاي خود پافشاري کنند. بنابراين، ايجاد آشتي نيازمند آن است که نگاه ما تغيير کند.«