پشت مخفي کاري سن واقعي چيست

چند سال داري؟ شايد در نگاه اول پرسشي معمولي به نظر مي‌رسد اما در سال‌هاي اخير بارها ديده‌ايم که بسياري از افراد، بويژه زنان هنگام پرسش ساده‌اي مثل »چند سال داري؟« با ترديد، تعلل يا حتي شوخي پاسخ مي‌دهند. اين رفتار شايد در نگاه اول شخصي يا کم‌اهميت به نظر مي‌رسد، ولي در واقع بازتاب فشاري است که به‌طور ناخودآگاه بر دوش افراد گذاشته شده است؛ فشاري که جواني را نه تنها يک مرحله طبيعي زندگي، بلکه ارزشي مطلق و تعيين‌کننده مي‌داند. اين پديده موجب شده تا به عمق علت‌هاي آن فکر کنيم. اينکه چرا برخي افراد سن واقعي خود را مخفي مي‌کنند؟ چه نظام‌هاي اجتماعي و فرهنگي چنين رفتاري را تقويت مي‌کنند و نقش جامعه در شکل دادن به اين اضطراب از پيري چيست؟
پنهان‌کردن سن؛ رفتاري اجتماعي يا واکنشي به فشارهاي فرهنگي است. دکتر طاهره رستمي، جامعه‌شناس و عضو پژوهشکده علوم بهداشتي جهاد دانشگاهي، موضوع پنهان‌کردن سن را بيش از يک وسواس فردي يا بازي با اعداد مي‌داند. او اين رفتار را نمايانگر ساختاري از ارزش‌ها و هنجارها مي‌داند که »جواني« را با زيبايي، توانمندي، محبوبيت و اعتبار گره زده و »پيري« را به معناي کاهش توان، انزوا و افت جايگاه اجتماعي تلقي مي‌کند.
به نظر او »در چنين فرهنگي، افراد براي حفظ موقعيت خود در عرصه‌هاي کاري، اجتماعي و حتي خانوادگي، گاهي ناگزيرند بخشي از واقعيت هويت‌شان را پنهان کنند« به گفته رستمي »اين موضوع در مورد زنان پيچيدگي بيشتري دارد. زناني که از کودکي با اين پيام اجتماعي بزرگ شده‌اند که زيبايي‌شان سرمايه اصلي آنهاست، بيش از مردان تحت فشار هستند تا نشانه‌هاي پيري را انکار کنند. در حالي که مردان با افزايش سن اغلب به بلوغ و قدرت تعبير مي‌شوند، زنان بيشتر با استانداردهايي سنجيده مي‌شوند که بر پوست صاف، طراوت و جواني تأکيد دارند. به همين دليل، پنهان‌کردن سن براي بسياري از زنان نه از سر خودخواهي بلکه به دليل نياز به ديده شدن و باقي ماندن در بازي نابرابر روابط اجتماعي است با اين همه اما اين وضعيت فقط مختص زنان نيست؛ به اعتقاد اين جامعه شناس در سال‌هاي اخير، مردان و بويژه افراد فعال در حوزه‌هاي تخصصي و حرفه‌اي نيز با اين فشار مواجه شده‌اند.
در محيط‌هايي که »جوان بودن« با خلاقيت، انرژي و تسلط بر فناوري‌هاي نوين مترادف شده، افراد باتجربه نگران کاهش ارزش حرفه‌اي خود و از دست دادن فرصت‌ها هستند.
در چنين شرايطي، پنهان‌کردن سن به يک استراتژي بقا تبديل شده تا در ساختاري که ارزش انسان را بر اساس قابليت‌هاي مصرفي و لحظه‌اي مي‌سنجد، جايگاه خود را حفظ کنند.«
اين رفتار نشان‌دهنده ترس از »ديده نشدن« و کنار گذاشته شدن است که ناشي از ناکامي جامعه در پذيرش و ارج نهادن به همه مراحل زندگي است. جامعه‌اي که فقط بر پايه جواني و زيبايي ارزش‌گذاري کند، بخشي از تجربه، خرد و دانش جمعي را ناديده مي‌گيرد که اين زيان بزرگي براي تمام اعضاي آن جامعه است. تغيير نگرش اجتماعي نسبت به پيري ضروري است تا افراد بتوانند بدون ترس از کاهش ارزش، سن واقعي خود را بپذيرند و اعلام کنند. احترام به سالخوردگي در واقع احترام به کل جامعه و آينده آن است.«
جواني ارزش مطلق نيست
شيوا محمودي روانشناس نيز در رابطه با پديده انکار سن با اشاره به اينکه در جامعه‌اي زندگي مي‌کنيم که جواني به عنوان يک ارزش مطلق تبليغ مي‌شود و خيلي از افراد وقتي که از سن 30 يا 40 سالگي عبور مي‌کنند، سن واقعي خودشان را پنهان مي‌کنند، مي‌گويد: »اين رفتار يک انتخاب شخصي نيست بلکه نشان مي‌دهد که مشکلات عميق‌تر اجتماعي وجود دارد.«
به نظر او برخي از مسائل رواني وجود دارد که يکي از عوامل روانشناختي ترس از مرگ است. «تحقيقات نشان مي‌دهد که يادآوري پيري اضطراب مرگ را براي افراد فعال مي‌کند، انسان‌ها با گفتن سن خودشان کمتر از سن واقعي در حقيقت سعي مي‌کنند که اين اضطراب را کنترل کنند.
براساس تحقيقات انجام شده معمولاً افرادي که به مرگ فکر مي‌کنند 35 درصد بيشتر احتمال دارد که سن خودشان را در پروفايل فعلي آنلاين‌شان کمتر نشان بدهند. عامل ديگر کاهش اعتماد به نفس است. پژوهشي در سال 1402 در دانشگاه تهران انجام شده، اين پژوهش که روي 500 زن 35 تا 50 ساله انجام گرفته نشان مي‌دهد که 67 درصد اين زنان بعد از اينکه اولين نشانه‌هاي پيري را مي‌بينند، کاهش اعتماد به نفس را هم تجربه مي‌کنند.«
محمودي مي‌گويد: »تحليل محتواي 100 آگهي تلويزيون در سال 1402 نشان مي‌دهد که فقط 8 درصد از افرادي که در آگهي‌ها بودند بالاي 50 سال بوده‌اند و افراد بالاي ?? سالي که در آگهي‌ها هستند بيشتر در نقش پدربزرگ و مادربزرگ و ميانسال‌ها بوده‌اند. همه اين عوامل و تأثير آن بر هم باعث مي‌شود که افراد سن خودشان را پنهان کنند و با پديده‌اي به اسم انکار سن مواجه باشيم.» اما چه بايد کرد؟
به گزارش آراز آذربايجان به نقل از سلامت نيوز ؛اين سؤالي است که اين روانشناس در پاسخ به آن مي‌گويد: »توصيه من اين است، افرادي که ترس از مرگ دارند يا آنهايي که با پيري و ضعيف شدن مواجه شده‌اند يا آثار پيري اذيت‌شان مي‌کند، مي‌توانند هر صبح جلوي آينه بايستند و به جاي اينکه به چروک‌هاي‌شان نگاه کنند به چشمان خودشان نگاه کنند و به خودشان بگويند که اين چهره داستان زندگي من را روايت مي‌کند و هر خط نشانه يک داستان است. تحقيقات نشان مي‌دهد که بعد از 30 روز رضايت از ظاهر تقريباً 40 درصد افزايش پيدا مي‌کند. تمرين دوم اين است که افراد هر ماه يک ويژگي مثبت که مربوط به سن خودشان است را مي‌توانند، يادداشت کنند، مثلاً اينکه من در 40 سالگي در 40 سال و يک ماهگي، در 40 سالگي و دو ماهگي صبرم بيشتر شده است.
يا اينکه تصميم‌هاي عاقلانه‌تري مي‌گيرم. راهکار بعدي اين است که وقتي کسي سن‌تان را مي‌پرسد به جاي عدد سن واقعي‌تان بگوييد که به اندازه تمام دوستان خوبي که دارم، يا به اندازه کتاب‌هايي که خوانده‌ام اينقدر سال دارم. اگر اطراف‌مان افرادي هستند که اضطراب سن دارند مي‌توانيم در ميهماني ‌به جاي شمارش شمع تولدشان از آنها بخواهيم که درس مهمي که در اين سال ياد گرفته را براي‌مان بازگو کند.
البته بايد در آموزش کودکان از همان ابتدا مراحل رشد گنجانده و ارزش خاصي براي ميانسالي در نظر گرفته شود. همچنين با برگزاري مسابقه‌هاي عکس مثل بهترين عکس بدون فيلتر مي‌توان در اين زمينه فرهنگسازي کرد.« به گفته محمودي پيري نه يک ضعف بلکه يک موهبت است که مي‌توان خرد و تجربه را با آن جمع کرد.
او مي‌گويد: »به گفته يکي از اساتيد دانشگاه هاروارد جامعه‌اي که سالمندان خودش را گرامي ندارد مثل درختي است که ريشه‌هاي خودش را مي‌پوشاند.«