آذربايجان غربي در معرض تنش آبي لزوم مديريت مصرف آب

نزديک دو دهه است با کاهش بارش نزولات آسماني در کنار مصرف بي‌رويه ذخاير آبي در آذربايجان غربي شاهد بروز بحران کم‌آبي هستيم، بحراني که اين روزها از خط قرمز نيز عبور کرده است.کاهش حجم ذخاير و ورودي سدها، کاهش ذخاير برفي، افزايش، فرسايش خاک و فرونشست دشت‌ها، تغييرات اقليمي و رژيم بارش‌ها، از بين رفتن بخش زيادي از درياچه اروميه، تهديد برخي گونه‌هاي گياهي، کاهش منابع و ذخاير آبي بخشي از تهديدات و تبعات کم‌آبي در استاني است که روزگاري عنوان دومين استان پرآب کشور را يدک مي‌کشيد.
در حال حاضر دشت‌هاي اروميه، خوي و سلماس از دشت‌هاي ممنوعه آذربايجان غربي به دليل خالي شدن سفره‌هاي آب زيرزميني در حالت فرونشست و تبديل‌شدن به دشت ممنوعه بحراني هستند، بسياري از منابع آبي شهرهاي استان به دليل برداشت بي‌رويه آب‌هاي زيرزميني شور شده‌اند و خطر بروز مشکلات زيست‌محيطي و کشاورزي و… در اين خطه رو به افزايش است.
هم‌اکنون منابع آب‌هاي زيرزميني در استان رو به کاهش بوده که اين امر خطر کاهش آب شرب، از بين رفتن کشاورزي، افزايش وقوع زمين‌لرزه، فرونشست زمين و.... را در پي دارد، عواقبي که در صورت عدم مديريت هرکدام به بحراني غيرقابل مديريت تبديل خواهد شد.هر چند آمارها به اندازه کافي گوياي عمق فاجعه فرهنگ ناصحيح مصرف آب از سوي مردم و سوءمديريت مسئولان در استفاده از منابع آبي به همراه آهنگ ناموزون توسعه است اما هنوز در عمل کسي اين آمارها را يا قبول نداشته و يا جدي نمي‌گيرد.
مشخصات استان آذربايجان غربي محدوده‌هاي مطالعاتي، دشت‌ها و آبخوان‌ها
استان آذربايجان غربي يکي از 31 استان ايران است، که در شمال غربي کشور واقع و مرکز آن شهر اروميه است. آذربايجان غربي با استان‌هاي کردستان و زنجان، از غرب با کشورهاي عراق و ترکيه و از شرق با استان آذربايجان شرقي همجوار است.مرتفع‌ترين و پست ترين نقاط آن به ترتيب داراي ارتفاع سه هزار و 500 و 700 متر از سطح درياي آزاد است، به علت شرايط آب و هوايي و موقعيت خاص جغرافيايي اکثر مناطق آن داراي اقليم نيمه خشک و خشک سرد بوده و متوسط بارندگي دراز مدت ساليانه استان 355.5 ميليمتر است.با توجه به قرار گرفتن استان در مسير ورود توده‌هاي هوا به کشور از غرب و شمال غرب و وجود رشته کوه زاگرس در جنوب و جنوب غرب، ارتفاعات بلند واقع در غرب و آرارات در شمال بيشترين ريزش‌هاي جوي در اين منطقه رخ داده و باعث به وجود آمدن رودخانه‌هاي پرآب شده است.از رودخانه‌هاي مهم استان مي‌توان به زرينه رود، سيمينه رود، مهاباد چاي، گدار چاي، باراندوز چاي، شهر چاي، روضه چاي، نازلو چاي و زولا چاي از حوضه آبريز درياچه اروميه، رودخانه‌هاي قطور چاي و زنگ مار از حوضه آبريز ارس و بالاخره به رودخانه زاب از حوضه آبريز رودخانه‌هاي مرزي غرب اشاره کرد.اين رودخانه‌ها منابع آب سطحي استان را تشکيل مي‌دهند. حوزه عملکرد شرکت آب منطقه‌اي استان آذربايجان غربي در چهار حوضه آبريز درجه 2 شامل ارس، درياچه اروميه، رودخانه‌هاي مرزي غرب و مقدار جزئي در حوضه سفيدرود واقع است.
مشخصات ارتفاعي استان آذربايجان غربي و دشت‌ها
تقريباً تمام رودخانه‌هاي استان آذربايجان غربي از مناطق کوهستاني سرچشمه مي‌گيرند که آب ناشي از ذوب برف يکي از منابع اصلي تأمين کننده جريان آنها است.تمام مناطق غربي استان که مرزي و نيز جنوب شرق آن کوهستاني بوده و داراي ارتفاعات بالاي بيش از يک هزار و 500 متر است.بارش برف در ارتفاعات در روزهاي بعد از بارش در صورت وزش باد و کولاک در دره‌ها به صورت يخچال ذخيره مي‌شود و در طول فصل بهار و تاربستان به تدريج با افزايش دما ذوب شده و به صورت رواناب جريان مي‌يابد.
مجموع بارندگي‌ها در آذربايجان غربي 41.5 درصد کاهش دارد
مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي آذربايجان غربي در خصوص آخرين وضعيت منابع آبي استان اظهار کرد: مجموع بارندگي سال آبي جاري کل استان از مهر لغايت مورخ 25 فروردين ماه 1404 برابر 188 ميليمتر بوده که نسب به سال آبي گذشته 41.5 درصد کاهش و نسبت به متوسط دراز مدت مشابه 26.1 درصد کاهش داشته است.مجيد رستگاري با اشاره به کاهش ذخاير برفي استان در سال جاري نيز گفت: مقدار ذخاير برفي استان در اسفند ماه سال آبي جاري 379 ميليون متر مکعب بوده که نسبت به سال آبي قبل 20.7 درصد کاهش نسبت به دراز مدت 51.4 درصد کاهش نشان مي‌دهد.
وي با اشاره به ضرورت مديريت مصرف آب در سال جاري به خصوص تابستان خاطرنشان کرد: با توجه به کاهش محسوس بارش‌هاي استان در سال آبي جاري ميزان ورودي آب رودخانه‌ها در ورودي به دشت‌ها به ميزان 844.5 ميليون مترمکعب با کاهش 61.1 درصدي نسبت به سال آبي گذشته ثبت شده است.رستگاري ادامه داد: اگر چه با توجه به شرايط بارش‌ها و کاهش حجم مخازن سدها، تأمين پايدار آب شرب نقاط جمعيتي در اولويت شرکت آب منطقه‌اي در سال جاري در راستاي عبور از شرايط تنش آبي و مقابله با پيامدهاي ناشي از کمبود آب شرب و حفاظت و صيانت از منابع آب شرب است اما اطلاع رساني دقيق با هدف آگاه سازي مردم به ويژه کشاورزان در خصوص بحث کم آبي بسيار حائز اهميت است.
حجم آب ورودي به سدهاي استان 62 درصد کاهش دارد
مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي آذربايجان غربي با بيان اينکه روزهاي سختي از نظر منابع آبي استان در پيش رو داريم گفت: با توجه به کاهش بارش‌ها در سال آبي جاري، حجم آب ورودي به مخازن سدهاي مخزني با کاهش 62 درصدي نسبت به سال آبي گذشته مشاهده مي‌شود.رستگاري با تاکيد بر ضرورت همکاري تمام دستگاه‌هاي اجرايي و نيز مردم در مديريت مصرف منابع آبي عنوان کرد: حجم پرشدگي سدها نيز در مورخ 24 فروردين ماه 45 درصد بوده که با کاهش 31 درصدي نسبت به سال آبي گذشته به ثبت رسيد. بر اساس آخرين آمار ثبت شده حجم آب موجود در سدهاي مخزني استان 879 ميليون متر مکعب است.وي با اشاره به کاهش آب منابع زيرزميني در استان نيز گفت: وضعيت توسعه بهره برداري در 26 آبخوان از 32 آبخوان در سطح استان به حالت ممنوعه است که اين آمار به خوبي وضعيت نامناسب منابع آبي استان را نشان مي‌دهد.
رستگاري اضافه کرد: بر اساس آماربرداري سراسري از موقعيت منابع و مصارف استان در سال آبي 98 - 1397 تعداد چاه‌هاي مجاز بهره برداري در سطح استان 35 هزار و 574 حلقه، تعداد چشمه‌ها 11 هزار و 3 و تعداد قنات‌هاي استان 880 عدد است.
70 درصد تأمين آب شرب شهروندان اروميه از منابع سطحي تأمين مي‌شود
مديرعامل شرکت آب و فاضلاب آذربايجان‌غربي نيز در اين زمينه گفت: آذربايجان‌غربي از نظر منابع آبي جزو استان‌هاي کم آب کشور به شمار مي‌رود که با توجه به کاهش بارش‌ها طي سال‌هاي اخير و افزايش ميزان مصرف، مقدار آب‌هاي زيرزميني و سطحي کاهش يافته است که اين امر ايجاب مي‌کند مصارف در بخش صنعت و کشاورزي به موازات ميزان مصرف مشترکان خانگي کاهش يابد.محمد اشرفي، با بيان اينکه براي بهره‌مندي از آب شرب پايدار نيازمند حفاظت از منابع آبي هستيم، افزود: کاهش 32 درصدي منابع آبي استان طي سال آبي جاري زنگ خطر تنش آبي را براي سال‌هاي آتي به صدا درآورده است.
مديرعامل شرکت آب و فاضلاب آذربايجان‌غربي با بيان اينکه در حوضه آبريز درياچه اروميه، شاهد کاهش 37 درصدي منابع آبي هستيم گفت: بايد در مصرف بهينه آب بيش از پيش دقت کنيم.اشرفي با بيان اينکه به منظور قطع وابستگي به منابع زيرزميني آب، تلاش شده آب شرب مشترکان در اروميه از منابع سطحي تأمين شود، گفت: 70 درصد تأمين آب شرب شهروندان اروميه از منابع سطحي و مابقي از منابع زيرزميني تأمين مي‌شود.
آذربايجان غربي با طبيعت بکر و کوهستاني خود، همواره به عنوان يکي از مناطق پرآب و دومين استان پرآب ايران شناخته مي‌شود، اما متأسفانه، در سال‌هاي اخير، اين استان نيز مانند بسياري از نقاط ديگر کشور، با پديده خشکسالي و کاهش بارندگي مواجه شده است.هر چقدر کمبود و بحران کاهش منابع آبي به مراحل هشدار و تنش رسيده است اما تاکنون هيچ تأثيري در تغيير الگوي مصرف نداشته و مردم بي توجه به اين آمارها و گزارش‌ها به مصرف بي رويه آب ادامه مي‌دهند.
به گزارش آراز آذربايجان به نقل از مهر،حال اين سوال در ذهن‌ها طنين انداز مي‌شود که چه زماني اين آمارها و هشدارها نتيجه بخش بوده و شاهد گام‌هاي اساسي در بخش مديريت و مصرف صحيح منابع آبي در بخش‌هاي مختلف از جمله شرب و کشاورزي خواهيم بود؟ سوالي که جواب آن را بايد در برنامه ريزي هاي مسئولان و احساس مسئوليت و تعامل مردم جستجو کرد.