تربیت کودک از نگاه اسلام

فرزانه ذوالفقاری
گروه فرهنگی: درک شخصیت و خلق و خوی کودک یکی از اصلی ترین شیوه های تربیتی مناسب کودکان است که سبب شناسایی بهتراستعدادها و تمایلات کودکان نیز می شود.روش های متفاوتی برای تربیت کودک وجود دارد که والدین می توانند با آگاهی از آن ها کودکان خود را تربیت کنند.
کودک تا هفت سالگی به محبت نیاز دارد، منظور این نیست که بعد از آن احتیاج به محبت ندارد.
محبت در طول عمر انسان سرمایه ی بقا و حیات اوست و ضمانت سلامتی روح او، ولی تا هفت سالگی بیشتر باید با او از طریق محبت رفتار کرد و تا آن زمان او معنی تشویق و تأدیب را درک نمی کند.
تنها یک چیز باعث رشد و بالندگی او می شود و آن ابراز علاقه ی بیشتر و محبت به اوست، او باید تا هفت سالگی بازی کند، پس از آن پدر و مادر تکالیف دیگری نسبت به او دارند که باید به آنها بپردازند، در راستای این وظایف، جهت هدایت مستمرّ و حفظ و حراست او، دو روش موجود هست یکی راه تشویق است و دیگری راه تأدیب.با ورود کودک به هفت سالگی، دوران سخت و دشوار تربیت او فرا می رسد.
زمان مدرسه رفتن و وارد شدن به جمع دوستان و گروه همسالان، آن هم کودکانی که هرکدام فرهنگ، اخلاق، خلق و خوی متفاوتی دارند، و هر یک از این عوامل می تواند در خلق و خوی او تأثیر بگذارد، و اگر والدین اشراف کامل به او نداشته باشند، احتمال دارد زحمات پیشین آنها هدر رود.
در اینجاست که وظیفه ی خطیر و مهم پدر و مادر بیشتر می شود. تشویق و تأدیب ضرورتش در این مواقع احساس می شود.
ادب و تأدیب دو اصطلاح همگون و هم خانواده است، یکی به معنی تربیت کردن و دیگری به معنی تنبیه کردن می باشد.
اسلام تربیت و ادب آموزی به فرزند را مقدم بر تأدیب و تنبیه می داند. »ادب« نشان دادن راه و اصول صحیح زندگی است و یاد دادن نحوه ی رفتار با خود و با دیگران است.
تأدیب و تشویق هم باید در همین مسیر باشد. تأدیب هم به دو نحو امکان دارد که وقتی کودک از مسیر صحیح و راه درست زندگی منحرف شد او را باز گرداند و یا از ادامه ی راه نادرست باز دارد.
یکی اینکه زشتی انحراف را به او نشان دهد و دیگر اینکه با اعمال درست زشتی راهی را که پیش گرفته و یا عملی که انجام داده او را بیدار و شرمنده کند و یا اینکه با مقداری تنبیه بدنی که منجر به صدمه دیدن نباشد و او را متنبه کند وی را تأدیب کند.
دوران تربیت کودک را پیشوایان اسلام، به سه دوره ی هفت ساله تقسیم کرده اند.
امام صادق(ع) فرمود:دِعْ إِبْنَک یلْعَبُ سَبْعَ سَنینَ، وَ یؤَدَّبُ سَبْعاً، وَ أَلْزِمْهُ نَفْسَک سَبْعَ سِنینَ فَإِنْ أَفْلَحَ وَ إلاّ فَإِنَّهُ لاخَیرَ فِیهِ؛ بگذار فرزند تا هفت سالگی بازی کند، و در هفت سال دوم او را پرورش و تأدیب
کن، و در هفت سال سوم خود را بیشتر به او ملزم کن – یعنی بیشتر مواظبش باش – اگر اصلاح و رستگار شد چه بهتر، وگرنه پس از آن هیچ فایده ای ندارد.
پیامبر اسلام(ص) فرمود:اَلْوَلَدُ سیدُ سَبْعَ سِنینَ، وَ عَبْدُ سَبْعَ سَنینَ، وَ وَزیرُ سَبْعَ سنینَ؛ فرزند هفت سال سرور و آقا است، و هفت سال نوکر است و هفت سال وزیر است.
و در حدیث دیگری می فرماید:وَ یتَعَلَّمُ الْحَلالَ وَ الْحَرامَ؛ و هفت سال حلال و حرام یاد می گیرد.
و در حدیثی می فرماید:الغُلامُ یلْعَبُ سَبْعَ سِنینَ وَ یتَعَلَّمُ الْکتابَ سَبْعَ سِنینَ وَ یتَعَلَّمُ الْحَلالَ وَ الحَرامَ سَبْعَ سِنینَ فرزند هفت سال کتاب بخواند و هفت سال حلال و حرام یاد بگیرد.
امام صادق(ع) فرمود:اَلْوَلَدُ سیدٌ سَبْعَ سِنینَ، وَ عَبْدٌ سَبْعَ سَنینَ، وَ وَزیرٌ سَبْعَ وَ یتَعلَّمُ الْحَلالَ وَ الْحَرامَ سَبْعَ سِنینَ؛فرزند هفت سال آقا است و هفت سال برده است و هفت سال وزیر و هفت سال نیز حلال و حرام یاد بگیرد.
علی(ع) فرمود:خَیرُ ما وَرِّثَ الاَباءُ الاَبْناءَ الاَدبُ؛بهترین ارثی که پدران برای فرزندان به جای می گذارند، ادب است.
ادب و تأدیب، باید در راستای پرورش درست و معقول باشد و به نفع دنیا و آخرت کودک باشد، نه صرفاً برای تقویت روحیه ی مادیگری و دنیاگرایی.
اگر پدر و مادری روش های خوب تربیتی را به نحو صحیح یاد نگیرند، در راهنمایی و تربیت کودک دچار مشکلات خواهند شد و همین طور اگر پدر و مادر دو طرز تفکر و دو فرهنگ متفاوت داشته باشند، نمی توانند کودک خود را یکنواخت و در یک مسیر صحیح و مذهبی تربیت کنند، باید ابتدا آنها در تربیت کودک تفاهم و اتحاد و انفاق داشته باشند تا کودک در انتخاب راه تربیتی سردرگم نباشد.
البته چنین اتفاق و اتحاد و تفاهم امکان نخواهد داشت، جز اینکه والدین به یک مصدر و منبع تربیتی که عبارت است از مذهب الهی، متکی باشند.
مَشرب و سرچشمه ی فرهنگی و تربیتی آنها باید دین باشد، در این صورت است که آنها می توانند در تربیت صحیح کودک موفق باشند.
ناگفته نماند پدران و مادران مسلمان وظیفه دارند و مکلف هستند که کودکان را خوب تربیت کنند و این یک فریضه است. پیشتر یادآور شدیم که فرزندان در دستان پدر و مادر یک امانت الهی هستند. پس باید این امانت صحیح و سالم به صاحب اصلی اش برگردانده شود.
پیامبر اکرم(ص) می فرماید:اَکرِمُوا أَوْلادَکمْ وَ أَحْسِنُوا آدابَهُمْ؛فرزندان خود را عزیز بدارید، و آنها را خوب تربیت کنید.