بازارارومیه گمشده در مدار گمانه و هشدار
علی رزم آرای
گروه فرهنگی:اشاره، نویسنده این نوشتار در چندسال اخیر و در قالب صفحه فرهنگی روزنامه آرازآذربایجان به تناسب و با رویکردی مستند مطالبی پیرامون ابعاد تاریخی و باستانی منطقه آذربایجان¬غربی و شهر¬ارومیه به قلم سپرده است.
خانه¬های تاریخی ، حمام¬های تاریخی مساجد، مناطق و محال و نیز دووازه¬ها و کلیساهای تاریخی و نیز معماری و تاریخ هنر …. از جمله مواردی است که در مطالب گفته آمده رنگ نوشتار خورده و ارائه شده¬اند.اما پرداختن به بازار قدیمی و سرپوشیده ارومیه درمتن این نوشتار باز می¬گردد به پخش میان برنامه¬ای از شبکه باران (استان گیلان) تحت عنوان بازارهای قدیمی ایران که در قسمتی از این برنامه به بازارارومیه پرداخته شده بود.
معرفی و ارائه اطلاعات در مورد این بنای مهم تاریخیِ ارومیه در این برنامه رویه¬ی آشفته و نیز بسیار مغشوش و پر اشتباه داشت:
محل استقرار بازار نه خیابان امام خمینی (ره) ارومیه که خیابان! انقلاب( منظور میدان انقلاب بوده و ابتدای خیابان امام ره) معرفی شد که اشتباهیِ ظهر من الشمش است و نیز قدمت و مراتب مرمت و حتی سایت نقشه مجموعه بازار مسجدجامع ونیز کاروان سرا ( کاروان سرای بابایف که امروزه همان تقاطع خیابان بعث۲ (عطایی سابق) و زیر گذر آن را شامل می-شود) نیز مورد اشاره و توجه قرار نگرفته بود و همچنین معرفی بخش¬های داخلی و بیرونی بازار به شکل درست انجام نشده و حتی در معرفی محصولات ویژه و سوغات عرضه شده در این بازار به نقل ارومیه به عنوان شیرینی ویژه این شهر اشاره¬ای نشده بود و …..به هرحال برای روشن شدن اصل ماجرا که غربت عظیم تاریخی و معاصر ارومیه در مجاری حیات امروز جامعه ایران و نیز گذشته آن، به باز شناسایی بازارارومیه با ارائه اطلاعات موجود از منابع به اصطلاح مستند مجازی و غیرمجازی که متأسفانه به درستی شهرارومیه و ابعاد مختلف ان را معرفی نکرده¬¬اند خواهیم پرداخت تا عمق این غربت بیشتر روشن شود.اقوال گوناگون از جنبه¬های مختلف بازار قدیمی سرپوشیده ارومیه:
»یکی از آثار تاریخی شهر ارومیه. مرکز استان آذربایجان غربی است که در بافت قدیمی این شهر واقع شده و قدمت آن به دوره? صفویان می‌رسد. کنیسه? مربوط یهودیان منطقه نیز در محدوده? این بازار قرار گرفته‌است. بازار ارومیه معماری ساده‌ای داشته و تاق‌ها، چشمه‌ها و گنبدهای مختلفی را در خود جای داده‌است. این بازار دارای تیمچه‌ها، حمام‌ها، سراها و مسجدهای مربوط به دوران زندیان و قاجاریان است. عمده واردات در ان زمان نفت بود که از بازار خوی مرکز تجاری دوران خودش با شتر از قفقاز به بازار خوی و آنجا به بازار ارومیه- بازار تبریز و …. انتقال می¬دادند، داد و ستد می‌کردند.«(ویکی پدیا)
»بازار تاریخی ارومیه از بازار عطارها، زرگرها مسگرها، کفاش¬ها، نمد مالان، رنگرزان، حلبی سازان، چاقوسازان و … تشکیل شده و قدمت آن به دوران صفویه، زندیه و قاجاریه می¬رسد. قدیمی ¬ترین بخش¬های باقیمانده آن از دوره صفویه به بعد است به ویژه حمام¬های آن که متعلق به دوره زندیه و قاجاریه است. بازار قدیمی شهرارومیه در مجموعه بافت قدیمی و در گوشه جنوب شرقی این شهر قرار دارد.«( سایت میراث فرهنگی کشور)»بازار ارومیه در گوشه جنوب شرقی شهر ارومیه واقع گردیده است که در حال حاضر بخش عمده و سالم آن در بین خیابان¬های امام – عسگرآبادی – اقبال و مهاباد (منتظری ) محصور است. طول و عرض بنا : حدودا ۱۰۰ * ۳۰۰ متر مسجد جامع شهر ارومیه نیز در این محدوده قرار گرفته که بنائیست مربوط به قرن ۶ هجری. قدیمی¬ترین بخش¬های باقیمانده محدوده بازار از دوره صفویه به بعد است. مخصوصا حمامهائی از دوره زندیه و قاجار باقی مانده که نمایانگر ذوق معماری دوره های مختلف هستند. هر راسته و بخشی از این مجموعه دارای فرم و شکل¬بندی خاص خود است. وجود تیمچه¬ها سراها، مسجد، حمام¬ها ، تماما دال بر آبادانی و تحرک این بخش از شهر در زمانی نه چندان دور است.از خصوصیات بارز این مجموعه سادگی معماری آن است. با وجود تفاوت¬هائی که از نظر فرم در طاق¬ها و چشمه و گنبدهای بازار مشاهده می¬شود، هیچ نوع تنوعی از حیث تکنیک هنری مانند کاشیکاری، گچبری، سنگ کاری و دربهای قدیمی پرکار چوبی در بازار دیده نمی شود.
مصالح تمام راسته بازارها و چهارسوها از آجر انتخاب و اکثرا حتی فاقد اندود ساده گچ نیز است!!!تنها تنوع مجموعه ذوق و سلیقه معماران دوره¬های مختلف است که هر کدام با انتخاب فرمی خاص از نظر شکل قوس¬ها اثری از خود به یادگار گذاشته¬اند.در سالهای گذشته این اثر تاریخی ( بازار ارومیه ) مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.« ( سایت کویرها و بیابان-های ایران- بخش بازارهای ایران)»با دخل و تصرفاتی که براثر انقلاب صنعتی و زندگی مدرن در کالبد شهر ارومیه بوجود آمده، قسمت¬های زیادی از بافت قدیمی مخصوصا بخش تجاری شهر منهدم یا اتصال آنها از هم گسیخته شده، به طوریکه در حال حاضر قسمت کوچکی از بافت قدیمی بازار حد فاصل دو خیابان و میدان نوساز در شمال شرقی شهر قرار گرفته و یکی از حمام¬های قدیمی در قسمت دیگر شهر. در حال حاضر بخش عمده و سالم بازار قدیمی ارومیه در بین خیابانهای عسگرآبادی، امام، مهاباد و اقبال محصور بوده قدمت!!! این بنا به دوره صفویه می¬رسد که ۲۲ خردادماه سال ۶۲!!! به شماره ۱۶۳۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.در بازارارومیه هر راسته و بخشی، از سبک و شکل خاص دوره خود پیروی کرده است. بقایای به جای مانده نمایانگر ذوق معماری دوره¬های مختلف است. علی رغم تنوع شکل طاق ها، چشمه و گنبدها مجموعه بازار از سادگی ویژه¬ای برخوردار است.
به عبارت دیگر هیچ نوع کاشیکاری، گچبری و سنگ کاری در آن دیده نمی¬شود!!!سردر ورودی اصلی بازار ارومیه از طرف مسجد اعظم، یکی از زیباترین جلوه¬های قدیمی معماری ایران است، مجموعه بازارارومیه متشکل از راسته¬های اصلی و فرعی متعددی است که از نظم و نقشه خاصی پیروی نمی¬کند بلکه در طی دوره-های مختلف به تدریج در محور طولی و عرضی گسترش یافته است؛ قسمتی از بازار دو طبقه است.در این مجموعه همچنین تعدادی سرا، چهارسوق تیمچه و حمام¬های قدیمی وجود دارد. راسته¬های بازار هرکدام وابسته به صنف خاصی است و بر همین اساس نامگذاری شده¬اند، این بازار همچنان هسته مرکزی خرید و فروش اهالی این شهر است. مصالح تمام راسته بازار و چهارسوها از آجر و اغلب بدون اندود ساده گچ است!!!« ( پرتال استانداری ارومیه- نقل از مصاحبه مطبوعاتی فرمانداری وقت ارومیه در سال ۱۳۹۲)
بدیهی است که موارد پراکنده و تکراری فوق همه از منابع مکتوبی چون تاریخ ارومیه (رضائیه) تاریخ آذربایجان، مهد زردتشت و غیره و نیز آرشیوه میراث فرهنگی کشور و استان نقل شده و دائماً در حال تکرار و نقل است….دیدگان ما کی به مطالعات جامع (و نه پایان نامه¬ای یا سفارشی و یا فرهنگی¬نامه¬ای دست چندم) بناهای مهم ارومیه و استان روشن خواهد شد خدا عالم است!
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۳۰ آبان ۱۳۹۴ ساعت ۱۰:۰۶ ق.ظ
