آذربایجانین ساتیرا شاعرلری
کوچوره ن:اکبرسعادت
رحم ائت گوزلیم محبس هیجرانینا دوشدوم
عشقینده مقصر کیمی زندانینا دوشدوم
آنادیلیمیز:هر بیر یئرین، مختلف باخیمدان هانسی وضعیتده و هانسی دورومدا اولدوغونو، اورانین ادبیاتیندا و اونون نه ساحهده و نه سویهده ایرهلیلهدییی و هانسیهدفلری ایرهلی سوردویونده آیدین و آچیق گورمک اولار.بو آرادا طنز شاعیرلری جیدی شکیلده اورهک سوزلرینی قلمه آلیب خالقی آییلتماق اوچون هر ظولمه و ذلته دوزموش، توتدوقلاری یولدا عومور قویوبجاندان باشدان کئچمیشدیرلر. آذربایجان ادبیاتیندا طنز شعیری خصوصی بیر یئر توتموش خلقین آییلیشیندا بویوک تاثیر بوراخمیشدیر.
شاعیر میرزه علی معجز شبستری تبریزین شمال شرقینده واقع اولان شبستر شهرینین اهلی دیر. او ۱۲۵۲ شمسی ایلینده آنادان اولوب و حاجی آغا آدلی بیر تاجیرین اوغلی دیر. میرزا علی تحصیلاتین بیر کوهنه اصول مکتبینده مشغول اولموش و اوز یازدیغینا گوره آتاسی اونون ۱۶ یاشیندا اولان زامان وفات ائدیب و قارداشلاری اونی استانبولا دعوت ائتمیشدیلر. معجز استانبولدا چوخ حکایت و ادبیات و تاریخ صاحه سینده یازیلان رمان لارین اوخوماقی ایله مشغول اولموشدیر.
معجز ۳۰ یاشا چاتاندا غربتی ترک ائدیب و اوز وطنی شبستره مراجعت ائتمیشدیر و ان عزیز اوقاتینی شیخ محمود شبسترلی نین توپراغی کناریندا کئچیریب و شعر یازماغا مشغول اولموشدیر.
شاعیر اوز زندگانلیغیندا بئله یازیر: “وطنه قایداندان سونرا یوردومون حالینی گوروب نوحه خوانلیغا باشلادیم! منیم نوحه خوانلیغیم آخوندلارین خوشونا گلمه دی و منه محاربه اعلانی ائتدیلر.
۲۶ ایل ووروشدوم. خیرات وئردیلر منی دعوت ائتمه دیلر، طوی اولدی منی چاغیرمادیلار، یعنی یازدیم و گوشه کناردا باشا آپاردیم.”
او اوز شعرلرینده خرافات اصول لاری و جهالت و ظلالته سوق ائدن عادت و مرض لری تنقید ائدوب، اینسانلاری یاخشی شرح لر و گوزل شعرلر وسیله سی ایله مدنیت و اجتماعی حقوق سمتینه سوق ائدیب و هئچ بیر زاددان قورخوسی یوخموش.
معجزین یاشاییشی، یاراتدیغی اثرلر و نهایت اولومو اونون انسان سئوهرلیگینی و شرفلی بیر انسان اولدوغونو آیدینجاسینا گوستریر. اونون ساده و آخیجیشعیرلری محروم بیر ملتین دردلرینی عکس ائتدیریر.
معجز خالقین دردینی بیر آیناکیمی گوسترن طنز شعیرلری ایله اورهکلره یول آچدی. اونون شعیری بوگون یازیلمیش شعیرلر کیمی بلکهده اونلاردان داهاآرتیق اوز تزهلیگینی ساخلایا بیلمیشدیر.
زبسکی جانه دویموشام، اوخو کمانه قویموشام/مُنجماسنی خدا او بختی وئر نشان منه
هله غنی دئییر اگر بئش اون تومن وئرم بونا/.بوشالی کیسهمین باشی، دهیر بیر آز زیان منه
آغا دئییر خانم منه فقط پولوم اولان زامان/پولو بیتیبدیر »ای« دئییر یئنه تکذبان منه
اولایدی کاش بیر نفر متاع شعره مشتری/آلایدی بو غزللری وئرهیدی بیر قیران منه
ساتیریک شعیر اوندا اولان خصوصیتلره گوره اوزونه تئز و گئنیش یئر آچابیلیر و خالق اونو سئوه ـ سئوه اوخویور و دینله ییر. طنز آجی گولوش کیمیدوداقلاردا قورویور. اونو دینلهین ایلک نوبهده گولوشوایله ماراقلانیرسادا، اونون داواملی تاثیرینده قالیر.
بو شعیر خالقین اورهیینه اوتورور، اونون دیلیندهـ دیشینده گزیر و اونون توسطی ایله ساخلانیلیر، یوخسا مومکوندور بو شعیرلرین کتاب شکلینده یایلمیاسی مختلیف شرایط دن آسیلی اولاراق یوبانمالیاولسون. نئجهده کی کئچمیشلرده همیشه بئله اولموشدور و بو دهیرلی شعیرلرین بیر چوخو زامان کئچدیکجه ایتیب ـ باتیب آرادانگئتمیشدیر.آذربایجانین ساتیرا شاعیرلرینین بیریده ملا نصرالدینین تبریزدهکی مخبری، »دیلغیر« تخلصلو اسکندرخان غفاری دیرکی ۱۸۷۸ ـ نجی ایلده تبریزدهآنادان اولوب، ۱۹۶۶ ـ دا همین شهرده دونیادان گوز اورتوب، تبریزین »شاوا« قبرستانلیغیندا تورپاغا تاپشیریلمیشدیر.
تأسفله بو گونهدهک بو شاعیرین اثرلری توپلانماییب، بعضی شعرلری دیلغیر امضاسی ایله »ملانصرالدین« و آیری قزئتلرده چاپ اولموشدور. طنز یازانشاعیرلریمیزین بیر چوخونون اثرلری همین یازغی یا دوچار اولموشدور. بوگون ادبیات خادملری بو قیمتلی سوز خزینهلریمیزه ال تاپماق اوچون خالقا مراجعت ائدیب، اونلارین دیلیندن اویرنمکله بو اثرلری توپلاماغا چالیشیرلار.
نئجهکی آذربایجانین قدرتلی طنز شاعیرلریندن ساییلان »علی اکبر حداد«ینبیر سیرا شعیرلری استاد یحیی شیدانین تلاشی ایله آغیزلاردان توپلانیب، ۱۹۷۹ ـ نجو ایلده »اودلو سوزلر« عنوانی ایله چاپ اولوب یاییلمیشدیر. علی اکبرحداد ۱۹۱۰ – ده تبریزده آنادان اولوب ۱۹۶۶ ـ نجی ایلده قوناق اولدوغو دوستونون ائوینده قلبی دایانیب دونیادان کوچموشدور.
اونون آدی »علی اکبرپاکزاد« دیر کی ایشی دمیرچیلیک اولدوغو اوچون حداد تخلصونو سئچمیشدیر. حدادین اصلا ساوادی اولمادیقدا محکم، قدرتلی، اجتماعی و انقلابی شعیرلر یازیب یاراتمیشدیر. او عومرونون سونونادک ائولنمهییب سوبای قالمیشدی واو گونکو چیرکین وضعیتده سوبای قالدیغینا سئوینیردی.
تأسفله حداد اولندن سونرا اونون شعیرلریده چیخارسیز و یاراماز اوگئی قارداشینین الینه دوشوب نامردلیکله آرادان آپاریلدی. بوگون حدادین شعیرلریدیللرین ازبری اولسادا، او هله ایتگین و تانینمامیش شاعیرلردن ساییلیر و اونون »نه یایدا شاهگولو گوردوم، نه قیشدا کورسو باشی: بوگون ـ صاباح گئدیرهم،ای فلک ائوین آباد« شعرینی هرگون بیر مثل کیمی ایشلهدن خلق اونون آدی ایله ده تانیش دئییلدیرلر. بورادا حدادین شعرلریندن نئچه بیت گئیرمکلهکفایتلهنیریک:ای دل بویور گوروم نییه سن پارهپاره سن/بیگانهلر غمین چکیرسن، سن نه کارهسن؟سن شاه مملکت ده ییسن ای دل ضعیف!/اوز دردیوه باشارسان اگر ائیله چارهسن
هر دردین اولسادر دیوی پروردگارهدئی/بئل باغلاما زمانهده بیر اؤزگه یارهسن
گولدورمه دین بو دهر ده بیر دفعه سن منی/غم ملکونی مگر ائلیوبسن اجاره سن؟
سن گلمیسن جهانه مگر غصه چکمهیه/یاگلمیسن طبیعتلن کارزاره سن؟
باخدیقجا بو جماعته حداد اولوردهلی/گورسن گلیر، فرار ائله اوندان کناره سن
بئلهلیکله آذربایجان مدنیتینه اورهکدن باغلی اولان ادب سئوهر انسانلارین وظیفهسی داها آغیرلاشیر. یوزلر بئله قدرتلی شاعیرلریمیز هرگون اونودولماقداو اونلارین اثرلری هرگون ایتیب ـ باتیب آرادان گئتمکده دیر. تبریزین ساتیرا شاعیرلریندن اولان »موللاجواد مذنب»ین بو بیتیندن:بونه دور عدل دیر، هر یئرده مین بیداد اولور/بو نئجه مشروطه دیر گئتدیکجه استبداد اولور
آذربایجانین طنز شاعیرلرینین آدینی چکیب اونلاردان قیسا معلومات وئرمک بویوک بیر تذکره کتابینی تشکیل ائدهجکدیر. آنجاق بیر آز همت و بیر آزدقت لازیمدیر. ۱۸۵۹ ـ نجو ایلده سرابین »دوننی« کندینده آنادان اولموش شعیرده »میرزه گلزار« و سونرالار »حامبال« تخلّص ائدن قدرتلی طنز شاعیریبایرامعلی عباسزادهدن سونرا نئچه »حامبال« تخلص ائدهن شاعیریمیز اولموشدور. بونلار دیگر شاعیرلر کیمی اونودولوب اونلارین اثرلرینینده طالعی بللیدئییلدیر.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۱۹ مهر ۱۳۹۵ ساعت ۷:۱۵ ق.ظ