وضعيت بحراني منابع آب زيرزميني کشور
وضعيت بحراني منابع آب زيرزميني کشور
گروه اجتماعي: بر اساس آخرين آمار وضعيت منابع آب زيرزميني در ايران به شدت بحراني است. سالانه حدود 5ميليارد مترمکعب از حجم آب‌هاي تجديدناپذير و آبخوان‌هاي کشور کاهش مي‌يابد و اين روند نگران‌کننده نشان‌دهنده استفاده بي‌رويه از اين منابع و ناتواني در بازسازي و احياي آنهاست که به بروز پديده‌هايي مانند فرونشست زمين در مناطق مختلف منجر شده است.
منابع آب زيرزميني در ايران از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردارند، زيرا حدود 55 درصد از کل آب مصرفي کشور از اين منابع تأمين مي‌شود. اين ميزان در برخي مناطق، به ويژه استان‌هاي خشک و نيمه‌خشک مانند يزد و کرمان، حتي به 80 درصد هم مي‌رسد. با توجه به کمبود بارش و افزايش مصرف آب در سال‌هاي اخير، ميزان برداشت از آب‌هاي زيرزميني به شدت افزايش يافته است و اين منابع به سطح بحراني رسيده‌اند.
بر اساس گزارش‌هاي منتشر شده در سال 1403 ايران سالانه حدود 5 ميليارد مترمکعب از منابع آب تجديدناپذير خود را از دست مي‌دهد. اين منابع به دليل برداشت بيش از حد و ناتواني در بازسازي طبيعي دچار افت شديد شده‌اند. در نتيجه اين فرايند، پديده‌هاي ناگواري همچون فرونشست زمين در بسياري از مناطق کشور به وقوع پيوسته است. براي مقابله با اين بحران، از سال 1393 وزارت نيرو طرحي تحت عنوان "احيا و تعادل‌بخشي منابع آب زيرزميني" را آغاز کرده است.
هدف اين طرح کاهش برداشت‌هاي غيرمجاز از آب‌هاي زيرزميني و بازسازي مخازن زيرزميني است. با اين حال، اين طرح تاکنون موفقيت چنداني نداشته و به دليل نبود قوانين قوي، مشکلات مديريتي و تضاد منافع بين بخش‌هاي مختلف، نتوانسته است به اهداف اصلي خود دست يابد. ميزان کسري مخزن‌هاي آب زيرزميني ايران طي دهه‌هاي اخير به 48 ميليارد مترمکعب رسيده که نيازمند تغييرات اساسي در سياست‌ها و استراتژي‌هاي مديريت آب است.
از سوي ديگر، کارشناسان بر اين باورند که به دليل نبود مديريت مناسب و تداوم برداشت‌هاي بي‌رويه، بسياري از مناطق کشور با خطر کاهش منابع غذايي نيز مواجه خواهند شد. به همين دليل، اسناد راهبردي مختلفي از جمله "نقشه راه آب" و "سند امنيت غذايي" براي افق‌هاي بلندمدت تدوين شده‌اند تا بتوانند راهکار‌هاي لازم براي حفاظت از اين منابع حياتي را ارائه دهند، در نهايت، ادامه روند فعلي کاهش منابع آب زيرزميني، نه تنها تهديدي جدي براي امنيت آب کشور است، بلکه مي‌تواند به بحران‌هاي بزرگ‌تري مانند کمبود غذا و مهاجرت‌هاي اجباري منجر شود.
بنابراين، تغييرات اساسي در سياست‌هاي مديريت منابع آب و بهره‌وري بيشتر از منابع موجود ضروري به نظر مي‌رسد.
تا افق 1411 بيش از 20 ميليارد مترمکعب به حجم آبخوان‌ها و تالاب‌ها اضافه مي‌شود
بحران کمبود منابع آب زيرزميني نه تنها امنيت آب شرب بلکه تأمين مواد غذايي را نيز تهديد مي‌کند، و در اين راستا تدوين اسناد راهبردي همچون "نقشه راه آب" تا افق 1420 ضروري به نظر مي‌رسد. اين برنامه‌ها بر بازنگري در سياست‌هاي برداشت آب و افزايش کارايي مديريت منابع آب تأکيد دارند.
آنطور که موسوي خوانساري - عضو هيئت مديره انجمن آب و خاک پايدار ايران گفته بر اساس برنامه هفتم توسعه بايد تا افق 1407 از محل صرفه‌جويي 10.7 ميليارد مترمکعب به سهم تالاب‌ها و مخازن آبي کشور افزوده شود، همچنين پنج ميليارد مترمکعب به حجم آبخوان‌ها اضافه شود.
به گفته وي بر اساس اين سند نيز بايد تا افق 1411 بيش از 20 ميليارد مترمکعب به حجم آبخوان‌ها و تالاب‌ها اضافه شود و طبق نقشه راه آب تا افق 1420 براي تغذيه سفره‌هاي آب زيرزميني و حق آبه تالاب‌ها بيش از 35 ميليارد مترمکعب از مصرف بخش کشاورزي کاسته شود.
کمبود منابع آب زيرزميني در ايران آسيب‌هاي جدي و گسترده‌اي را به بخش‌هاي مختلف اقتصادي، اجتماعي و زيست‌محيطي کشور وارد مي‌کند. برخي از اين آسيب‌ها شامل موارد زير هستند، يکي از عمده‌ترين پيامد‌هاي برداشت بي‌رويه از آب‌هاي زيرزميني، فرونشست زمين است. اين پديده به ويژه در مناطق خشک و نيمه‌خشک ايران مانند استان‌هاي فارس، تهران و کرمان شديدتر است و زيرساخت‌هاي شهري، ساختمان‌ها، جاده‌ها و حتي زمين‌هاي کشاورزي را به خطر مي‌اندازد.
علاوه بر اين حدود 90 درصد از منابع آب کشور در بخش کشاورزي مصرف مي‌شود و کاهش آب زيرزميني مستقيماً توليد محصولات کشاورزي را تحت تأثير قرار مي‌دهد. با کاهش آب، زمين‌هاي کشاورزي قابل کشت کم مي‌شوند و اين مسأله تهديدي جدي براي امنيت غذايي کشور است. اين مسئله مي‌تواند منجر به افزايش واردات مواد غذايي و وابستگي به منابع خارجي شود.
بسياري از شهر‌ها و روستا‌هاي ايران به منابع آب زيرزميني براي تأمين آب شرب وابسته‌اند. کاهش اين منابع باعث کمبود آب شرب و ايجاد بحران‌هاي اجتماعي و مهاجرت اجباري به مناطق ديگر مي‌شود. در برخي مناطق ايران، کمبود آب شرب به حدي رسيده که انتقال آب از ديگر مناطق يا آب‌رساني با تانکر به يک ضرورت تبديل شده است.با کاهش منابع آب زيرزميني، دولت مجبور به صرف هزينه‌هاي گزافي براي انتقال آب از منابع ديگر، شيرين‌سازي آب دريا و مديريت بحران‌هاي آب مي‌شود. اين هزينه‌ها نه تنها فشار بر بودجه عمومي کشور وارد مي‌کند، بلکه مانع از توسعه پايدار زيرساخت‌هاي ديگر نيز مي‌شود. کاهش سطح آب‌هاي زيرزميني باعث از بين رفتن اکوسيستم‌هاي طبيعي وابسته به اين منابع مي‌شود. تالاب‌ها، درياچه‌ها و رودخانه‌هايي که از اين منابع تغذيه مي‌شوند، به شدت آسيب مي‌بينند و اين باعث نابودي گونه‌هاي جانوري و گياهي وابسته به اين اکوسيستم‌ها مي‌شود. اين آسيب‌ها در کنار هم موجب بروز بحران‌هاي چندوجهي در کشور مي‌شوند که نيازمند مديريت دقيق و اقدامات فوري هستند.
راه‌کار چيست؟
براي حل بحران کمبود منابع آب زيرزميني در ايران، راه‌حل‌هاي مختلفي وجود دارد که بايد با يک رويکرد جامع و هماهنگ به کار گرفته شوند. با توجه به اينکه بخش کشاورزي بيشترين مصرف آب را در کشور دارد، بايد به روش‌هاي مدرن آبياري (مثل آبياري قطره‌اي و باراني) و کشت محصولات کم‌آب‌بر روي آورد. استفاده از فناوري‌هاي هوشمند براي بهينه‌سازي مصرف آب نيز مي‌تواند به افزايش بهره‌وري کمک کند.توسعه فرهنگ مصرف بهينه در بخش‌هاي شهري و صنعتي از طريق استفاده از تجهيزات کاهنده مصرف آب و اصلاح سيستم‌هاي توزيع آب، از راهکار‌هاي اساسي است. استفاده مجدد از آب‌هاي مصرفي، به ويژه در صنايع و کشاورزي، مي‌تواند حجم مصرف منابع آب شيرين را کاهش دهد. همچنين، استفاده از آب‌هاي بازيافتي در فضا‌هاي سبز شهري و ديگر مصارف غيرشرب به کاهش فشار بر منابع زيرزميني کمک مي‌کند.
طرح‌هايي مانند "احيا و تعادل‌بخشي منابع آب زيرزميني" که از سال 1393 شروع شده‌اند، بايد با جديت بيشتري اجرا شوند. اين شامل جلوگيري از برداشت‌هاي غيرمجاز، مديريت صحيح چاه‌هاي آب و حفاظت از آبخوان‌ها است، يکي از راهکار‌هاي عملي، تزريق آب‌هاي سطحي و بارندگي‌ها به سفره‌هاي آب زيرزميني است. اين اقدام به احياي آبخوان‌ها و جلوگيري از افت سطح آب زيرزميني کمک مي‌کند.
علاوه‌بر اين ايجاد قوانين و مقررات قوي‌تر براي کنترل و مديريت برداشت آب زيرزميني از طريق وضع جرايم سنگين براي برداشت‌هاي غيرمجاز و تشويق به مصرف بهينه از طريق مشوق‌هاي مالي. بهبود همکاري ميان وزارتخانه‌هاي مختلف، از جمله وزارت نيرو و جهاد کشاورزي، براي ايجاد برنامه‌هاي يکپارچه و موثر در مديريت منابع آب نيز مي‌تواند موثر باشد.به گزارش آراز آذربايجان به نقل ازايسنا، در مناطق ساحلي کشور، به ويژه در جنوب ايران، استفاده از آب شيرين‌شده دريا به عنوان منبع جديد آب مي‌تواند به کاهش فشار بر منابع زيرزميني کمک کند. پروژه‌هاي انتقال آب بين حوضه‌ها، هرچند چالش‌هايي دارد، اما مي‌تواند به کاهش کمبود آب در مناطق کم‌آب کمک کند، اگر به شکل پايدار و با مطالعات دقيق انجام شود. همچنين ترويج فرهنگ مصرف بهينه آب از طريق برنامه‌هاي آموزشي و رسانه‌اي براي تمامي اقشار جامعه، به ويژه کشاورزان و ساکنان مناطق کم‌آب، مي‌تواند به کاهش مصرف و حفظ منابع آب زيرزميني کمک کند. اجراي اين راه‌حل‌ها نيازمند هماهنگي کامل بين بخش‌هاي مختلف دولتي و خصوصي، حمايت مالي کافي و همچنين تغيير در رويکرد‌هاي اجتماعي و فرهنگي نسبت به مصرف آب است.
تاریخ:
1403/06/28 09:19 ق.ظ
|
دفعات بازدید: 42 |
چاپ
صدور ۴۲۷ اخطاریه توقف تغییر کاربری‌های غیرمجاز در آذربایجان غربی
درباره آراز آذربایجان