مازوت در سايه ناترازي؛ سرنوشت هوا در گرو سوخت و قانون

غبار مازوت‌سوزي به سادگي پاک نمي‌شود. هنوز دود سياه‌ سال‌هاي قبل، در چشم شهر پيداست. مازوت نوعي نفت کوره، با کيفيتي پايين و ويسکوزيته‌ (مقاومت مايعات در برابر جاري شدن) بالاست. مازوت از جمله ترکيب‌هاي نفت خام و حاصل تقطير جزء به جزء در زمان پالايش نفت خام است که بعد از تبخير بنزين و ساير فرآورده‌هاي سبک‌تر از نفت خام به‌دست مي‌آيد. بر اين اساس است که نوعي نفت کوره با کيفيت بسيار پايين محسوب مي‌شود.
اگرچه سوزاندن مازوت، گرماي بسيار بالايي ايجاد مي‌کند اما بر اثر سوزاندن سوخت‌هاي فسيلي حاوي گوگرد مانند مازوت، ترکيباتي موسوم به اکسيد هاي گوگرد منتشر مي‌شوند که بخش بيشتر آن‌ را دي‌اکسيد گوگرد تشکل مي‌دهد.
دي‌اکسيد گوگرد گازي سمي است که براي سلامتي مضر است و به سرعت مي‌تواند به اندام‌هاي تنفسي آسيب برساند و عوارض و علائمي هم دارد که ممکن است بعد از گذشت مدتي مشخص شود. امروزه کمتر کشورهايي از اين سوخت سمي آسيب‌زا استفاده مي‌کنند. در عصر امروز اغلب شهرهاي بسياري در جهان با آلودگي آشنا و شوربختانه بعضي شهرها و مردمش با آن آشناتر هستند. آلودگي هوا به دليل انتشار يک يا چند آلاينده به صورت طبيعي يا انسان ساخت ايجاد مي‌شود.
کيفيت هوا را تغيير مي‌دهد و سلامت انسان، موجودات زنده و فرآيندهاي اکولوژيک را به خطر مي‌اندازد. براساس آخرين گزارش موسسه بار بيماري‌ها، آلودگي هواي آزاد و هواي داخل، ساليانه منجر به بيش از 8.1 ميليون مرگ زودرس در جهان مي‌شود، يعني از هر ? مرگ يک مرگ منتسب به آلودگي هوا است. در ايران نيز سلامت انسان‌ها تا حد قابل توجهي تحت تاثير آلودگي هواست.
افزايش قابل توجه شاخص دي‌اکسيد گوگرد در داده‌هاي مربوط به شاخص آلودگي‌هوا به معناي »تغيير سوخت صنايع و نيروگاه‌ها و شروع استفاده از سوخت‌هاي سنگين حاوي گوگرد بالا« است البته افزايش دي‌اکسيد گوگرد در هوا باعث شکل‌گيري ذرات معلق ثانويه نيز مي‌شود. مطالعه‌اي نشان داده است که در سال 1403 بيش از 35 هزار و 540 در جمعيتي بالغ بر 57ميليون نفر، به دليل مواجهه طولاني‌مدت با ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5 ميکرون جان خود را از دست دادند.
با آغاز فصل سرما آلودگي هواي کلانشهرهايي مانند تهران به‌تدريج افزايش مي‌يابد و سوخت همواره يکي از دلايل آلودگي بوده است که از جمله آن‌ها مي‌توان به مازوت اشاره کرد. تهران تا پايان جمعه (11 مهر) تنها شش روز هواي پاک داشته است. تعداد قابل توجهي از روزها از ابتداي سال 1404 به دليل خيزش گرد و غبار و افزايش سطح آلاينده‌ها رنگ خاکستري به خود گرفتند و حالا با شروع فصل سرما احتمال استفاده از مازوت قوت مي‌گيرد.
در يکي از آخرين جلسات کارگروه‌ ملي آلودگي هوا محمدجعفر قائم‌پناه - معاون اجرايي رئيس جمهوري و سرپرست نهاد رياست جمهوري - به‌صراحت با مازوت سوزي مخالفت و ابراز اميدواري کرده بود که در سال جاري مازوت سوزي کاهش يابد.
وي تاکيد کرده بود که در سال جاري سه برابر سال قبل گازوييل ذخيره سازي شده است بنابراي امسال 3 ميليارد ليتر گازوييل ذخيره وجود دارد تا در فصل زمستان مازوت سوزي کمتري اتفاق بيفتد. اگرچه ذخيره‌سازي سوخت مايع از ماه‌هاي گذشته آغاز شده است،‌ با وجود افزايش ذخاير در نيروگاه‌ها، به نظر مي‌رسد در صورت صورت مواجهه با محدوديت‌ در تأمين گاز، همچنان گزينه مازوت سوزي روي ميز باشد. 14 نيروگاه بخاري در شرايط اضطراري از مازوت به‌عنوان سوخت دوم استفاده مي‌کنند.
شينا انصاري - رئيس سازمان حفاظت محيط زيست - نيز در جلسه کارگروه آلودگي هوا گفته بود که پيگيري‌هايي براي توليد مازوت کم سولفور(گوگرد) نيز انجام مي‌شود تا در نهايت اگر در فصل سرد سال چاره ديگري نبود، از مازوت کم سولفور استفاده شود. در مقاطعي از زمستان سال گذشته سوخت مازوتِ کم‌گوگرد در اختيار نيروگاه شازند گذاشته شد که به گفت رئيس سازمان حفاظت محيط زيست همين امر باعث شد ميزان آلودگي ناشي از دي‌اکسيد گوگرد اين مناطق در سال 1403 نسبت به 1402 کاهش قابل‌ توجهي پيدا کند.
انصاري با اشاره به تشکيل کارگروه ملي آلودگي هوا به‌عنوان يکي از اولين کارگروه‌ها در دولت چهاردهم تاکيد دارد که در اين دولت تلاش شده تا مسائل و مشکلات کتمان نشود و »اگر مازوت‌سوزي رخ مي‌دهد، صريح بگوييم مازوت‌سوزي اتفاق افتاده است.«
کاهش آلودگي هوا سپس تداوم هواي پاک نه فقط نيازمند اقدامات ضربتي بلکه مستلزم استمرار همکاري و انجام اقدامات مشترک است. رئيس سازمان حفاظت محيط زيست مي‌گويد کشور ايران به دليل مشکلات محيط زيستي، با چالش‌هاي جدي مواجه است که از تبعات محسوس آن، ناترازي انرژي است. وي سپس تاکيد مي‌کند که بسياري از تکاليف قانون هواي پاک پس از هفت سال همچنان محقق نشده است.
قانون هواي پاک 25 تيرماه 1396 تصويب و 15 مرداد همان سال ابلاغ شد. بر اساس ماده 18 قانون هواي پاک، وزارت نفت مکلف است حداکثر تا سه سال پس از لازم‌الاجراء شدن اين قانون، سوخت توليدي کشور از جمله بنزين، نفت‌گاز، نفت‌کوره و نفت‌سفيد را مطابق با استاندارد ملي مصوب عرضه کند.
سازمان حفاظت محيط زيست نيز مکلف است از توليد سوخت غيراستاندارد جلوگيري کند. پس از مهلت موضوع اين قانون، سازمان ملي استاندارد موظف است از واردات سوخت فاقد استاندارد ملي جلوگيري به‌عمل آورد.
وزارت نفت، سازمان ملي استاندارد ايران و سازمان موظفند گزارش عملکرد موضوع اين ماده را هر شش‌ماه يک بار منتشر کنند همچنين بر اساس ماده 19 قانون هواي پاک وزارت نيرو مکلف است نسبت به توسعه، توليد و عرضه انرژي‌هاي تجديدپذير و پاک بهينه به‌نحوي اقدام کند که حداقل سي‌درصد(30%) افزايش سالانه ظرفيت مورد نياز برق کشور از انرژي‌هاي تجديدپذير تأمين شود. به گزارش آراز آذربايجان به نقل از ايسنا، تحقق قوانين و مقرراتي مانند قانون هواي پاک نيازمند هماهنگي بين دولت، صنايع و جامعه است.
در اين ميان استانداردسازي سوخت و حرکت به سمت انرژي‌هاي تجديدپذير اهميت زيادي دارد و طبق قانون، انرژي‌هاي تجديدپذير بايد هر ساله سهم بيشتري از برق کشور را تأمين کند بنابراين اين قوانين در ارتقاي کيفيت زندگي و محيط زيست موثر است و عدم اجراي آن تبعات و خسارات گسترده‌اي در زمينه‌هاي مختلف به همراه دارد. در اين شرايط تعهد به قوانين و اجراي آن‌ها تنها راه حل ممکن براي برخورداري از محيط زيستي پايدار و به حداقل رساندن خسارت‌هاست.