قنات ها عامل گسترش امپراتوري هخامنشي

او مي‌گويد: اگر کسي زمين بايري را در دوره هخامنشيان با احداث قنات آبياري مي‌کرد تا 5 سال از پرداخت ماليات معاف بود. در گذشته نقش آب در زندگي و شيوه استفاده و بهره‌برداري از آن براي ايرانيان بسيار مهم بوده است. شکل‌گيري قنات‌ها با الگوي دقيق و کاملا مهندسي‌شده بر مبناي همين نگاه ايرانيان به نقش آب در بستر زيست آنها بوده است. در واقع به همين دليل بوده که ايران داراي عجيب‌ترين، طولاني‌ترين و قديمي‌ترين قنات‌هاي جهان است و بر همين اساس يونسکو در سال 1395 تعداد 11 قنات ايراني را به عنوان شاهکار مهندسي در مديريت منابع آب در فهرست جهاني يونسکو به عنوان بيستمين اثر جهاني ايران به ثبت رساند.
«محمد برشان» مدير مرکز قنات کرمان که پژوهش‌هاي گسترده‌اي بر قنات‌هاي ايران دارد معتقد است، امپراتوري بزرگ ايرانيان در دوره هخامنشي و ترقي آن در زمان ساسانيان مديون دانش آبشناسي ايرانيان بوده است. مردمان ايران زمين از ديرباز به ارزش آب به عنوان ماده زندگي بخش و ارزشمند آگاه بودند به‌طوري‌که نياز طبيعي بشر به آب، وضع جغرافيايي فلات ايران و کميابي اين مايع گرانبها ارزش آن را نزد ايرانيان دوچندان کرده بود.
او مي‌گويد: آناهيتا ايزد آبها، يکي از بزرگ ايزدان پيش از زرتشت بوده است. آب در آيين زرتشت پاک است و آلوده کردن آب به هر شکل و گونه‌اي اهريمن و خلاف دين است. هنوز هم آيين‌هايي از ايزد آبها به ياد مانده که مي‌توان به مراسم بيلگرداني و جويروبي در دامنه آتشکده کوه در تيمور محلات اشاره کرد.
به‌گفته اين متخصص قنات، سنگ‌نوشته‌ها و لوح‌هايي نيز از ايران باستان برجاي مانده که نشان ميدهد مردمان آن روزگار آبهاي زيرزميني را با حفر کاريزهاي دراز و بسيار عميق به روستاها و شهرهاي خود ميرساندند. پروفسور هانريگوبلر که بيش از سي سال روي قناتهاي ايران تحقيق کرده طول اين قناتها را بيش از 400هزار کيلومتر مي‌داند که که چندين برابر ديوار چين است.
برشان با تاکيد بر اينکه قنات قصبه گناباد به طول 35 کيلو و ژرفاي بيش از 300 متر و چاههايي با فاصله منظم 50 متري يکي از شاهکارهاي به جا مانده از عهد هخامنشيان است ادامه مي‌دهد، حکيم ناصرخسرو قبادياني در سفر خود به گناباد، از قنات اين شهر به عنوان يک قنات پرآب و پرمنفعت ياد مي‌کند.
احداث قنات‌هاي لوس آنجلس و پاساداناي کاليفرنيا توسط کارگران و مهندسان ايراني
او مي‌افزايد: عظمت قنات‌هاي ايران در حدي است که کارشناسان بين‌المللي آب‌هاي زيرزميني همچون باتلو، آولمان و ديگران معتقدند قنات‌هاي لوس آنجلس و پاساداناي کاليفرنيا و همچنين قنات‌هاي شيلي و مکزيک در زمان سلطه اسپانيايي‌ها توسط مهندسان و کارگران ايراني ساخته شده است.
با وجودي که اکثر تمدنهاي باستاني در کنار رودهاي بزرگ مثل نيل، دجله، فرات، هوانگهو و يانگتسه شکل گرفته است، اما تنها کشوري که به‌ دور از هر رودخانه عظيم شکل گرفت و به امپراتوري جهانشمول تبديل شد ايران بود.
برشان با تاکيد بر اينکه جهش چشمگير امپراتوري ايران مديون قنات بود ادامه داد: در زمان هخامنشيان اگر کسي زمين باير را با احداث قنات آبياري مي‌کرد 5 سال از پرداخت ماليات معاف مي‌‌شد. همچنين به گواهي تاريخ مصر اسکيلاآس هخامنشي درياسالار پارسي هنگام اقامت در مصر فنون احداث کاريز را به مصريان آموخت و در زمان ساسانيان نيز رساله مديگان هزاردستان در شرح ساخت و لايروبي قنات و کاريز و استفاده هوشمندانه از آن تأليف شد که رونوشت‌هايي از آن به سراسر جهان رفت.
با اين حال محمد برشان به پيشرفت دانش آبشناسي در ايران پس از اسلام هم اشاره مي‌کند. او معتقد است، همانطور که امپراتوري پيش از اسلام به موضوع آب و مهندسي شيوه‌هاي بهره‌برداري از آب توجه ويژه‌ داشت، بعد از اسلام هم اين دانش رشد زيادي پيدا کرد. در کتاب آثارالباقيه ابوريحان بيروني درباره کم و زياد شدن آب چشمه‌‌سارها، کاريزها و رودخانه ها تاکيدات بسياري شده است. زياد شدن آبها در جميع النهار به يک حالت نيست بلکه آنها اختلاف بزرگي با هم دارند.
چنانچه جيحون هنگامي آبش زياد مي‌شود که دجله و فرات رو به کمي گذارند و علت آن اين است که هر رودخانه‌اي که سرچشمه آن در نواحي سردسير باشد آب آن در تابستان زياد است و در زمستان کمتر است زيرا بيشتر آبهاي اصلي آن از چشمه‌سارها گرد مي‌آيد و رطوبت‌هايي که در کوه‌ها است سبب زيادت و نقصان آب اين رودخانه‌ها مي‌شود.
سد هخامنشي کريت به مدت 600 سال بزرگترين سد دنيا بود!
او مي‌گويد: حکيم ابوعلي سينا در کتاب دانشنامه علايي فصلي مجزا را به دانش آب اختصاص داده است. سد کريت در نزديکي طبس که در زمان هخامنشيان ساخته شده يکبار درعهد ساسانيان و يک بار ديگر در زمان خواجه نصيرالدين طوسي بازسازي شد. اين سد که شصت و چهار متر ارتفاع داشت، بيش از ششصد سال بزرگترين سد دنيا بود.
آنطور که برشان مي‌گويد: در دوران هخامنشيان بيش از 60 سد در ايران ساخته شد که اين کار جدا از ساخت پل و بندهاي کوچکتر است. در زمان ساسانيان نيز پل دنبد شوشتر با طول بيش از پانصد متر ساخته شد. تاريخ و نام سازنده اين پل با نام ابراتوس ثبت شده که يک سازنده ايراني است. همچنين پل دخترهايي که در سراسر ايران از جمله سروستان و ميانه به چشم مي‌خورد همگي نشانه‌هايي از دانش آبشناسي در ايران باستان است.
او همچنين در بخش ديگر صحبت‌هاي خود به آسياب‌هاي ايراني اشاره مي‌کند که بخش ديگري از چرخه دانش‌ آبشناسي ايرانيان بوده است. به گفته برشان، ايراني‌ها در دوره باستان سه نوع آسياب داشتند. آسياب تئوري که به نام‌هاي نوزس پاپره هم شناخته مي‌شود و محورهاي عمودي و پره‌هاي قاشقي داشت.او مي‌افزايد: آسياب چرخي که روميان آن را ويترياد نام نهاده بودند و توسط مهرداد اشکاني اختراع شد داراي محور افقي بود. آسياب شناور نيز با پره‌هاي بزرگ پارويي دوران مي‌کرد. بازماندگان اين آسياب‌ها هنوز در شوشتر ديده ميشوند. دستگاه پالايش آب در چغازنبيل نيز نخستين و قديميترين دستگاه تصفيه آب جهان است که به طريق ظروف مرتبط آب گل‌آلود رودخانه کرخه را به آبي سالم و گوارا تبديل مي‌کرد. آب‌انبارهاي استان‌هاي کويري نمونه ديگري از صنعت پيشرفته آب در ايران باستان بوده است.
مراکزي که به نگهداري و تصفيه همراه آب اختصاص داشت همزمان به تبديل و خنک کردن آن مي‌پرداخت. آثاري از خنک‌کننده آب در شوش و شوشتر نيز در کنار توصيف‌هاي گردشگران و دريانورداني همچون ناصرخسرو بر جاي است. به گزارش آرازآذربايجان به نقل از ايلنا،همچنين فانوس‌هاي دريايي و شرايط جوي درياها بخش ديگري از دانش آبشناسي ايرانيان است.
.Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com