شناخت تشيع ضرورتي براي درک حکومت شيعه است
شناخت تشيع ضرورتي براي درک حکومت شيعه است
گروه فرهنگي:مسعود طاهري گفت: شناخت درست تشيع يک ضرورت براي درک رفتارهاي حکومت و کنش‌هاي اجتماعي، فرهنگي و سياسي شيعيان است حتي آنهايي که به اين مذهب معتقد نباشند.
مستند »الکافي« پژوهشي دقيق پيرامون تاريخ تشيع است. مسعود طاهري کارگردان اين مستند، پيشتر با کارهايي نظير »ايزوتسو« و »مستشرق« نشان داد در حوزه تشيع اطلاعاتي جامع دارد اما او در کار جديدش زوايايي بازگو نشده از اين مذهب را تصوير کرده است.
وي فعاليت فيلمسازي خود را از سال 1374 آغاز کرد. در سال 1384 اولين فيلمش به نام »خانه خورشيد« را ساخت. مدتي با تلويزيون همکاري کرد و در برنامه‌هاي مختلف به عنوان کارگردان حضور داشت. در سال 1397 يکي از مهمترين فيلم‌هاي خود با نام »شرقي« را ساخت که در مورد فيلسوف ژاپني توشيهيکو ايزوتسو بود. اين فيلم در 12 کشور تصويربرداري شد و در 15 دانشگاه معتبر جهان به نمايش درآمد. يک سال بعد نيز فيلم »مستشرق« را ساخت که درباره هانري کربن فيلسوف فرانسوي است. »الکافي« پانزدهمين اثر اين فيلمساز است.
با اين فيلمساز گفت‌وگويي انجام داده ايم که در ادامه با آن همراه مي‌شويم.
مستند »الکافي« جستجويي در تاريخ شيعه است. در ابتداي بحث پيرامون انگيزه ساخت اين مستند توضيح دهيد تا در ادامه به موضوعات مندرج در اثر بپردازيم.
در اين فيلم سرچشمه‌هاي اصلي مذهب شيعه به تصوير کشيده و چشم‌اندازي 1400 ساله را پيش رو مي‌گذارد.
کتاب »الکافي« اولين کتاب شيعي و حتي موسوعه حديثي نيست، بلکه پيش از آن کتاب »المحاسن« و »بصائر« را داريم اما اولين موسوعه حديثي چندمنظوره مکتب تشيع »الکافي« است.
شيخ کليني از بين 300 هزار حديثي که براي شيعه، در تک‌نگاري‌ها و کتاب‌هاي اصول اربعمائه باقي مانده، شانزده هزار حديث را به دقت انتخاب کرده و اين کتاب را تدوين کرده است. چنان که در مستند »الکافي« نيز اشاره مي‌شود، فردي از اهالي ري به کليني مي‌گويد من مي‌خواهم دين خدا را بفهمم و اگر مي‌شود کتابي را به من ارائه بده که من دين خدا و ائمه(ع) را از آن بفهمم؛ مرحوم کليني بر مبناي اين خواسته کتاب »الکافي« را نگارش و تدوين مي‌کند. در اين کتاب احاديث طبقه‌بندي شده است. کاري که کليني در اين کتاب مي‌کند اين است که براي لحظه‌لحظه زندگي مؤمنانه يک شيعه استنادات ديني مي‌آورد.
کليني مي‌خواهد به مؤمن شيعه يک بسته جامع را ارائه دهد. کليني در کتاب خود اول اصول دين را مطرح کرده و سپس فروع را مورد توجه قرار مي‌دهد. کليني در فروع، يکسري مسائل فقهي را مي‌گويد و در روضه الکافي ساير مسائلي که براي يک شيعه لازم است را ارائه مي‌دهد که در اين مستند به همه آنها اشاره مي‌شود، بنابراين اين کتاب تصويري مناسب از مؤمن به تشيع را نشان مي‌دهد.
يک امر ديگر، براي غيرباورمندان به تشيع اين است که ما در حکومتي زندگي مي‌کنيم که بر اساس آموزه‌هاي شيعي شکل گرفته و امور خود را تنظيم مي‌کند. در جامعه‌اي زندگي مي‌کنيم که بسياري از رويدادهاي اجتماعي بر پايه همين اعتقاد شکل مي‌گيرد يا تداوم دارد. بسياري از کنش‌هاي اجتماعي بر اساس آموزه‌هاي همين مذهب انجام مي‌شود، پس ما بايد اصل مسئله تشيع را بدانيم و اين مذهب را بشناسيم تا هم منطق کارهاي حکومت و هم کنش‌هاي اجتماعي را درک کنيم. اين امر يک ضرورت براي درک رفتارهاي حکومت و کنش‌هاي اجتماعي، فرهنگي و سياسي شيعيان است حتي آنهايي که به اين مذهب معتقد نباشند.
اين امر براي کشورهاي همسايه غير شيعه ايران نيز واجب است اما تقريباً هيچ‌کدام به اين امر اهميتي نمي‌دهند اما مهمترين کشوري که اين ضرورت را فهميده و کرسي‌هاي شيعه‌پژوهي گذاشته، اسرائيل است؛ شيعهپژوهان آنها از بهترين شيعهپژوهان دنيا هستند و »اتان کلبرگ« يکي از اين شيعهپژوهان است. اين رويکرد صهيونيست‌ها نشان مي‌دهد تا چه اندازه، شناخت روي باورهاي طرفي که با آن در حال مبارزه هستيد، برايشان داراي اهميت است. البته کرسي‌هاي شيعه‌پژوهي در کشورهاي ديگري نظير فرانسه و آمريکا نيز داير است. نکته‌اي ديگري که به آن مي‌خواهم اشاره کنم اين است که در اين مستند براي اولين بار اتفاقي جالب رخ مي‌دهد به اين صورت که در عموم توليدات مستند، فيلم‌ها از کتاب‌ها بهره مي‌برند اما در »الکافي«، کتاب‌ها و پژوهشگران جدي عرصه دين بايد سر سفره اين مستند بنشينند. در مجموع اين مستند مي‌خواهد تصويري از باورهاي تشيع در زمان اهل بيت (ع) را به مخاطب ارائه دهد.
مستند »الکافي« در دو زمان 100 و 140 دقيقه تدوين شده است. آيا اين زمان بلند براي يک مستند مذهبي، کار را به سمت مخاطب خاص هدايت نمي‌کند؟
مسلماً مخاطبان عام هم مورد نظر بوده‌اند. گواه اين ادعا نيز بازسازي صحنه‌هاي نمايشي فيلم است وگرنه اگر تنها روي مخاطب خاص نظر داشتيم فقط همان مصاحبه‌ها را در فيلم مي‌گذاشتيم. جدا از مخاطب عام روي اقناع مخاطب خاص هم نظر داشته‌ايم. در حقيقت بايد گفت اين مستند براي مردم توليد شده است؛ مردمي که هم در آن نخبه وجود دارد هم مخاطب عام. درباره استقبال مردمي از فيلم هم بايد بگويم نمايش »الکافي« در شهر مشهد خيلي بيشتر با استقبال مردم مواجه شد. همچنين در اصفهان اين استقبال را تجربه کردم. جالب است در نمايشي که در اصفهان داشتيم خانمي مسن بابت ساخت »الکافي« از من تشکر کرد. در آن جلسه متوجه شدم در اصفهان جلسات خانگي کافي‌خواني برگزار مي‌شود. نکته ديگر اينکه اگر اين مستند تبديل به سريال شود مفاهيمش رقيق‌تر خواهد شد و در نتيجه مخاطب عام، نه به صورت فشرده بلکه با توضيحات بيشتر در مقدمات هر بحث، بهتر و راحت‌تر مسائل و موضوعات را درک خواهد کرد. نکته‌اي که مي‌توانم از آن به عنوان معضل نام ببرم اين است که در حال حاضر، کلا جامعه و عموم مخاطبان، کم‌مطالعه شده‌اند و داده‌هاي اطلاعاتي خود را تنها به دريافت از خبرگزاري‌ها يا اطلاعات فضاي مجازي محدود کرده‌اند.
در »الکافي« نکته‌اي به درستي مورد توجه قرار مي‌گيرد آن هم اين است که بسياري از مفاهيم ديني تشيع از جمله مفاهيمي که در کتاب »الکافي« مطرح مي‌شود با عقل و منطق امروزي قابل ارزيابي و بررسي نيست. پيرامون اين موضوع توضيح دهيد.
در بغداد به دليل همنشيني که بين شيعه و معتزله در مقابل اشاعره وجود داشت، گفتماني به وجود آمد. وقتي اين اتفاق رخ داد خيلي از مفاهيم شيعه وارد معتزله شد، از آن طرف، عقل‌گرايي يوناني و معتزلي هم وارد تشيع و همين امر براي تشيع معضل شد، چون بسياري از آموزه‌هاي شيعي که از طريق احاديث ائمه شيعه در کتب حديثي قبل از قرن چهارم به بعد نقل مي‌شد افرادي متاثر از گفتمان معتزلي و بعدها يوناني مي‌گفتند اين احاديث با عقل جور درنمي‌آيد درحاليکه شيعه نگاهي عرفاني و باطن‌گرايانه دارد.
نگاه شيعه به امام و آسمان گره مي‌خورد. در زيارت عاشورا ـ يکي از متون زيارتي و نيايشي شيعه ـ مي‌بينيم که آمده »اي اباعبدالله! مصيبت تو براي آسمان‌ها و اهل آسمان‌ها گران و سنگين است« اما اين مفاهيم کم‌کم در تشيع کمرنگ شد. در حقيقت تداخل گفتمان معتزلي با شيعه بعد از آل‌بويه باعث مي‌شود امام در تشيع زميني شود درصورتي‌که در تفکر شيعي نخستين، امام فرامادي و فرازميني است که چهره زميني و مادي هم دارد. براي نمونه در شيعه ما حديثي داريم به نام غمامه که در آن حضرت امير (ع) برخي اصحاب خود و حسنين را سوار بر ابري مي‌کند و به نقاط مختلف مي‌برد، برخي از علماي متاخر به دليل معقول نبودن اين نوع حکايات، امثال را بي‌اعتبار و برخي از امثال را حذف کردند.
»الکافي« قبل از اين نوع نگرش در شيعه نگاشته شده و اين نوع موارد حذف‌شده تشيع در اين کتاب قيد شده است. بعد از دکارت و عقل‌گرايي مدرن ما شاهد اين هستيم که نگرش دکارتي تأثيراتش را بر شيعه و شيعيان امروز هم گذاشت. همين مسئله سبب شده هر چيزي را که توسط عقل متعارف امروزي پذيرفته نشود اسم خرافه به خود گيرد. نمي‌توان از يک نگاه برون‌گفتماني به عملي خرافه گفت. خرافه را تنها شارع (امام معصوم) تعيين مي‌کند و سپس متخصصان تراز عرصه‌هاي مختلف مذهب.
در روزگار حاضر برخي روشنفکران که گاهي نام روشنفکر ديني هم به خود مي‌دهند دائماً در حال حکم دادن به خرافه بودن فلان مسئله و فلان مسئله مي‌دهند، حتي عنوان مي‌دارند مفاتيح‌الجنان و محتوايش خرافه هستند. اين نوع نگرش کمي قبل از انقلاب شروع به نضج گرفتن کرد و هنوز هم در حال دست‌درازي به دين هستند و همين مهم باعث شده، تشتتي در اعتقادات به وجود آيد و جنگي بين پارادايم‌ها به وجود آيد. البته منکر اين نيستيم که در زمان صفويه اتفاقاتي رقم خورده که هيچ ربطي به ائمه (ع) ندارد اما نمي‌توان آن را به کل تاريخ تشيع تعميم داد. »الکافي« چهره‌اي خيلي واضح از مذهبي به نام تشيع را به نمايش مي‌گذارد و ما در مستند »الکافي« ضمن به تصوير کشيدن تاريخ اين کتاب و مولفش، مي‌خواهيم بگوييم هر بخشي از دين براي خود متخصصي دارد اما دين براي متخصصان نيست بلکه براي مردم است.
در انتها درباره نمايش فيلم و اينکه اين فيلم در چه قالب‌هاي قرار است در معرض ديد قرار گيرد توضيح دهيد.
همان‌گونه که گفتم تلاش شد اين فيلم به سمت سريال شدن پيش رود. اکران‌هاي خيلي خوبي در تهران، قم، مشهد، اصفهان و نيويورک داشتيم؛ در مشهد مرحوم حبيب‌الله احمدي فرزند مرحوم آقا مجتبي قزويني که دو ماه پيش فوت کردند در اکران »الکافي« در مشهد حضور داشتند. بعد از نمايش گفتند که تا به حال پايشان را به سينما نگذاشته بودند اما خيلي از اينکه »الکافي« را در سينما تماشا کردند اظهار رضايت کردند. اما به هر حال معتقدم محل مناسب براي نمايش »الکافي« تلويزيون و شبکه نمايش خانگي است يعني براي مخاطب عام. درباره جريان‌سازي اين فيلم بايد بگويم که برخي از بزرگان بعد از تماشاي »الکافي« گفته‌اند هر فردي بخواهد، پژوهش، مقاله يا کتابي درباره الکافي بنويسد بايد فيلم »الکافي« را تماشا کند و موضع خود را پيرامون اين فيلم مشخص کند.
اين مستند براي من دستاورد مادي نداشته و تمام اکران‌هاي آن نيز رايگان بوده است.
به گزارش آرازآذربايجان به نقل از ايکنا، من به اين حوزه علاقه داشته و به آن باور دارم اما در اين عرصه به اندازه‌اي اذيت شدم که کار کردن براي امثال من که علايق ديني داريم، دشوار شده است.
Azarbaiijan.farhangi@gmail.com
تاریخ:
1403/05/29 09:10 ق.ظ
|
دفعات بازدید: 36 |
چاپ
آذربایجان غربی مقصدی جدید برای سرمایه‌گذاران
درباره آراز آذربایجان