اعلام عمومي براي خودکشي در شبکه‌هاي اجتماعي

19 فروردين پيامي کوتاه در شبکه اجتماعي ايکس/توييتر فضاي اين شبکه را براي بسياري از کاربران پرتنش و مضطرب کرد. اکانتي با نام «کارگر کتاب‌فروش» که متعلق به جواني 36 ساله به اسم کامران محمدخاني بود، اعلام کرد که قصد دارد به زندگيش پايان دهد. در همان ساعت‌هاي اوليه، تلاش و تقلايي از سوي کساني که او را مي‌شناختند براي انصراف و نجاتش به راه افتاد، اما صبح 20 فروردين خبر درگذشت او اعلام و تاييد شد.
اين اولين بار نيست که کسي با اعلام عمومي در شبکه‌هاي اجتماعي دست به چنين کاري مي‌زند، نمونه ديگر متعلق به کيانوش سنجري، 42 ساله و فعال سياسي بود، آبان سال گذشته او نيز ابتدا در شبکه اجتماعي ايکس اعلام عمومي کرد و سپس با انداختن خود از ساختماني در خيابان حافظ تهران، به زندگي‌اش پايان داد. از آنجايي که گروهي از جامعه‌شناسان خودکشي را امري اجتماعي و خصوصا مسري تعريف مي‌کنند، برخي‌ها اين خودکشي‌ها را مربوط به هم مي‌دانند و فضاي ايجاد شده را براي کساني که به خودکشي فکر مي‌کنند، خطرناک مي‌دانند.
با اين تفاسير اين مدل اقدام به خودکشي نياز به بررسي ويژه‌اي دارد؟ چرا افراد پيش از خودکشي اعلام عمومي مي‌کنند؟ عوارض اين اقدام چيست؟ ترند شدن چنين موضوعي چقدر خطرناک است؟ دکتر سيمين کاظمي، پزشک و جامعه‌شناس در گفت‌وگويي به اين سوالات پاسخ داده است.
مشروح اين گفت‌وگو را اينجا بخوانيد:
اعلام عمومي قبل از خودکشي در شبکه‌هاي اجتماعي؛ چرا؟ ارزيابي شما چيست؟
بعد از ظهور شبکه‌هاي اجتماعي و انتقال بخشي از روابط اجتماعي به فضاي مجازي، افراد بخشي از زندگي، افکار و دغدغه‌هايشان را نمايش و در معرض قضاوت ديگران قرار مي دهند. حالا تصميمات خطرناک مانند خودکشي هم به اين نمايش عمومي راه يافته است. اشخاصي که تصميم‌شان به خودکشي را اعلام مي‌کنند براي جلب توجه ديگران به وضعيت‌شان، خودشان اعلام خبر را به عهده مي‌گيرند، تا از تاثير خبر بر ديگران و واکنش آنها مطلع شوند. چنين اقدامي اگر از طرف افرادي باشد که در طول زندگي و فعاليت‌شان، چهره‌اي تاثيرگذار و فعال بوده‌اند ممکن است تاثيرات منفي بيشتري بر جامعه بگذارد و ديگراني که زمينه خودکشي دارند به اين کار تشويق شوند. خبرخودکشي و مرگ، خواه ناخواه تداعي‌کننده فضاي ياس و نااميدي است. برخي افراد براي ادامه زندگي و مبارزه در شرايط سخت به انگيزه‌هاي قوي نياز دارند و خبر خودکشي و اقدام به خودکشي پوچ بودن اين تلاش براي تحمل شرايط و دست کشيدن از سعي و مبارزه را به مخاطبان منتقل مي‌کند. البته بايد توجه داشت که حتي اگر اين افراد خودشان هم خبر خودکشي‌شان را اعلام نکنند، خبر با کمي تاخير منتشر مي‌شود و همين، تاثير منفي را بر جامعه خواهد گذاشت. مهم اين است که بدانيم خودکشي يک مرگ قابل پيشگيري است و زمينه‌ها، عوامل و تعيين‌کننده‌هايي دارد که بايد شناسايي شود و با تقويت حمايت اجتماعي و مداخله موثر از شمار افرادي که تصميم به خودکشي دارند کاسته شود.
چطور مي‌شود به افرادي که در شبکه‌هاي اجتماعي اعلام مي‌کنند قصد خودکشي دارند، کمک کرد؟
فکر خودکشي و مخصوصا اعلام خودکشي را بايد جدي گرفت. اين جديت در حدي است که افکار خودکشي و برنامه‌ريزي براي آن و اعلام آن اورژانس روانپزشکي است و نياز به مداخله فوري و بستري شدن فرد دارد. يعني نزديکان و دوستان بايد در صورت اطلاع پيدا کردن از فکر يا برنامه خودکشي شخص را به اورژانس روانپزشکي و مراکز درماني منتقل کنند. تصميم به خودکشي به خصوص وقتي فرد با هويت واقعي‌اش در شبکه‌هاي اجتماعي آن را اعلام مي‌کند بايد جدي گرفته شود و نياز به کمک حرفه‌اي و تخصصي وجود دارد و توصيه و نصيحت اطرافيان کمکي به پيشگيري از خودکشي نخواهد کرد.
فارغ از افراد نزديک و حلقه دوستان، ساير افراد مثل بقيه کاربران شبکه‌هاي اجتماعي در اين مواقع چه برخوردي بايد داشته باشند؟
موارد اخير نشان مي‌دهد که اعلام تصميم به خودکشي بسيار جدي است به خصوص افرادي که با هويت واقعي تصميم‌شان را اعلام مي‌کنند در اين کار جدي هستند. چون اعلام خبر به طور عمومي براي آنها نوعي اجبار و تعهد ايجاد مي‌کند که حتما تصميم‌شان را عملي کنند. کاربران لازم است از هر اظهار نظري که شخص را در تصميم‌اش راسخ‌تر مي‌کند خودداري کنند. يعني نه تصميم او را تاييد کنند و نه اينکه در واقعي بودن تصميم او ايجاد ترديد کنند. اعلام تصميم به خودکشي را به دليل پيامدش که مرگ است بايد جدي گرفت. اثرات اين نوع خودکشي‌ها در ديگران چقدر مي‌تواند خطرناک باشد؟
در شرايط دشوار اقتصادي اجتماعي و با افزايش تنهايي و انزوا، افرادي هستند که مستعد خودکشي‌اند و افکار خودکشي دارند و از کمک‌هاي روانپزشکي و تخصصي به دلايل فرهنگي يا اقتصادي برخوردار نيستند. افرادي که با افکار خودکشي مشغوليت دارند، با ديدن نمونه‌هاي خودکشي به خصوص توسط آدم‌هاي موجه و سرشناس ممکن است فکرشان را عملي کنند يا بخصوص از شيوه‌هاي خودکشي آنها تقليد کنند. براي همين لازم است رسانه ها در اعلام خبر خودکشي دقت لازم را داشته باشند و چندان وارد جزييات غيرلازم نشوند، و هشدارهاي لازم را بدهند و منابع حمايتي را معرفي کنند. مثلا همزمان با اعلام خبر گفتگو با روانپزشکان را نيز منتشر کنند.
در موارد اخير خودکشي‌هاي اعلام شده در شبکه‌هاي اجتماعي کاربراني چه قبل و چه بعد از اين اقدام، به تحقير و توهين پرداخته‌اند، ارزيابي شما از اين برخورد چيست؟ چه اثراتي مي‌تواند داشته باشد؟
چنين واکنش‌هايي مي‌تواند دلايل مختلف داشته باشد. واقعيت اين است که اعلام خودکشي در فضاي عمومي امري اضطراب‌آور است و ممکن است اطرافيان را دچار ترس و اضطراب کند. براي همين برخي براي مقابله با اين اضطراب و ترس دست به روش‌هاي نادرست مانند خشونت کلامي و نوشتاري مي‌زنند. برخي ديگر از اين افراد احتمالا با واکنش‌هاي خشونت آميز و فحاشي مي‌خواهند جلوي الگو شدن افراد قرباني خودکشي را بگيرند و شايستگي‌شان را زبر سوال ببرند که ديگران از آنها تقليد نکنند. اگر قصدشان اين باشد؛ مي توانند با روش هاي محترمانه‌اي و بدون توسل به خشونت و توهين اين کار را انجام دهند.
موارد عکس اين موضوع هم ديده شده که برخي‌ها از فرد خودکشي‌کننده قهرمان‌سازي مي‌کنند، با بازخواني پست‌هاي قبلي شخص، انتشار چت‌هاي خصوصي و بازتاب نظرات فرد متوفي فضاي مثبتي را ايجاد مي‌کنند، دراين‌باره چه نظري داريد؟
به گزارش آراز آذربايجان به نقل از خبرآنلاين،شخصي که تصميم به خودکشي را در فضاي عمومي اعلام مي‌کند مي‌خواهد توجه اطرافيان را به وضعيتش جلب کند و شفقت آنها را برانگيزد و اين کار ممکن است برايش تسلي بخش باشد که بعد از مرگ کساني به يادش خواهند بود. براي همين ممکن است شخص، در حالي‌که خودش را نابود مي‌کند اما سوابقش در فضاي مجازي را باقي بگذارد. خودکشي شايد دشوارترين تصميم انسان است و براي همين ممکن برخي را به شدت تحت تاثير قرار دهد و حتي او را در هيات يک انسان خاص و متفاوت ببينند و نسبت به گذشته و افکار و عقايد شخصي که خودکشي کرده کنجکاو شوند تا چيزي غيرعادي، جالب، يا هر چيزي که توضيح دهنده تصميم او به خودکشي باشد، را پيدا کنند. براي همين جستجو در سوابق او و رجوع به نوشته‌هايش حتي براي افرادي که او را نمي‌شناخته‌اند و دوستي و رابطه‌اي با او نداشته‌اند، اهميت پيدا مي‌کند.
خودکشي و مرگ غم انگيز است و سوگواري و يادآوري فرد متوفي را نمي‌توان تقبيح کرد، اما مهمتر اين است که در دوران زندگي افراد توجه، حمايت و عاطفه و شفقت‌شان را از ديگران دريغ نکنند و چنين حمايت و توجهي مي تواند از برخي خودکشي‌ها پيشگيري کند.
Arazazarbaijan.ejtemai@gmail.com